"Królestwo" – Szczury ciemności - Recenzje książek

Kontynuacja bestsellerowego „Króla” (recenzja w tym miejscu) była kwestią czasu. Kupiło go ponad sto tysięcy czytelników. Zebrał wiele pozytywnych opinii także od profesjonalnych krytyków. Jak na literaturę środka, był to nie lada wyczyn. Więc Twardoch zakasał rękawy i wziął się do roboty – napisania dalszych losów Żyda, boksera i gangstera w jednym. I muszę przyznać, że naprawdę się postarał. „Królestwo” to inna książka. Lepsza. Dojrzalsza. Nie tak popisowa. Bardziej hermetyczna. Aspirująca do przymiotnika wybitna.

 

Niektórzy mają problem z autorem. Wydaje się, że ma rozdęte ego i jest snobem. Że pozjadał wszystkie rozumy. I nie do końca wiadomo, dla jakiej grupy kieruje swoje dzieła. O ile jeszcze transowa i groteskowa „Morfina” to powieść utkana z elementów, które składają się w dość porywającą całość, o tyle już „Wieczny Grunwald” jako filozoficzny traktat, choć intrygujący, jest jak przeprawa przez ruchome piaski, szczególnie dla ludzi mających pierwszy raz styczność ze stylem Twardocha. Z „Królem” można się szybciej zaprzyjaźnić. Ta obyczajowo-gangsterska opowieść ma wszystko, co mieć musi. Wartką akcję, postacie naszkicowanych grubą krechą, świetnie przedstawiony przedwojenny warszawski półświatek i tytułowego Jakuba – antybohatera, który dąży do celu wszelkimi środkami. Perfekcyjnego w swoim fachu władcy dzielnicy, podziwianego przez cinkciarzy i najgorsze szumowiny. Ale z drugiej strony marnego ojca, niepotrafiącego znaleźć więź z synami i żoną.

 

Początkowo niełatwo wejść w naprzemienny, dwutorowy tok narracyjny proponowany przez pisarza w drugim tomie. To niemal 350 stron. Stron niezwykłych. Wciągających. Wzruszających. Ale ostrzegam. Nie spodziewajcie się chronologicznej fabuły, prostych rozwiązań i przestępczych porachunków. Więcej niż dialogów znajdziecie tego, co siedzi w głowach bohaterów. I jak już zapewne dobrze wywnioskowaliście ze wstępu mojej recenzji, nie jest to opowieść, w której na pierwszy plan wysuwa się Szapiro. W tej książce pierwsze skrzypce grają Ryfka Kij i Dawid – jeden z jego dorastających synów. To właśnie oni pełnią role narratorów w okupowanej przez hitlerowców Warszawie.

 

Trzydziestokilkuletnia Ryfka, przed wojną właścicielka burdelu ma jeden cel – przetrwać! „Mnie interesuje przeżycie, nie walka. Chcę żyć, żeby móc dalej nienawidzić” – jak godnie stwierdza. Twardoch eksperymentuje w rozdziałach jej poświęconych budowaniem zdań. Kobieta jednocześnie wypowiada się czasie teraźniejszym i przeszłym. Żyje w tym wiecznym nigdy i teraz, w szarości. To ciekawy zabieg. Ma się wrażenie, że Ryfka snuje opowieść z perspektywy staruszki, która wyraźnie pamięta traumatyczne wydarzenia sprzed lat: pobyt w getcie, ukrywanie się w czasie powstania i wreszcie pielęgnowanie na wpół przytomnego Szapirę, który już w niczym nie przypomina postrachu ulicy. Co prawda walczył w kampanii wrześniowej, aby uratować swoje warszawskie królestwo (Polska mało go obchodzi, żydowski naród jeszcze mniej), jednak koniec końców uleciała z niego energia. Napompowany balon został przekłuty. Król upadł. Czy w nazistowskiej rzeczywistości poniżania słabszych, masowych egzekucji i zezwierzęcenia, przetrwanie jest możliwe? Czy bycie znów mocarzem jest możliwe? I czy miłość pokona strach? Ryfka wierzy. Z gniewu i nienawiści utkana jest jej wola życia. Dzięki determinacji i sprytowi. Dzięki wyostrzonym zmysłom. Jest nadzieja. Jest światełko w ruinach. Tym bardziej, że gdzieś podobno jest samotny mściciel – który niczym mityczny Ares w ciemnościach zabija wroga, podpisując krwią swoje ofiary.

 

W tej samej rzeczywistości musi sobie radzić rodzina Szapiry. Emilia wybaczyła swojemu mężowi. Że nie było go za często w domu i zawrócił samolot lecący do Palestyny. Że przed wojną dokonywał czynów mało mających ze szlachetnością wspólnego. Że kochał inną. A synom nie był wzorem do naśladowania. Przyzwyczajony do bogactwa Dawid w jednej chwili traci piękny dach na głową i z dziecka staje się starcem. Ale nie jest jak jego słabszy brat Daniel. Na własne barki bierze odpowiedzialność za rodzinę. Wątek ten, choć momentami nieco banalny i naciągany (Dawid dość szybko – za szybko – uczy się nowej roli), jest przez autora napisany sprawnie – ze sporą odwagą i dawką emocji. W napięciu oczekujemy nieuchronnego. Syn chce być inny, niż jego ojciec. A czytelnik będzie trzymał kciuki, aby mu się udało, i zastanawiał się, czy dojdzie do ich spotkania, zagojenia ran, i przebaczenia win.

 

Mimo że „Królestwo” nie jest pozbawione wad – to swojej kategorii pozostaje powieścią chwytającą za gardło. Rozlicza się z wojennym piekłem – pokazuje bezkompromisowe spojrzenie na oprawców i ofiary. Tu nie ma tylko czarno-białych kolorów. Bo nie zna się wnętrza danej osoby, jej przeszłych, dramatycznych losów. Bo to często one determinują to, czy ktoś czyni zło, i czy ma szansę na odkupienie, na pozostanie człowiekiem. W finale Twardoch umiejętnie łączy ze sobą narracyjne bieguny. A ostatnie trzy strony są niczym emocjonalna petarda wybuchająca czytelnikom tuż przed oczami!

 

Ocena: 9/10

Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą Altao.pl. Kup licencję