"Wołyniacy. Jedno życie" – Tułaczy los - Recenzje książek

Dla dziadka Kacpra jedynym zmartwieniem było to, czy aby pszczoły się nie pochorowały. Czy nadal będą w jego barciach produkować miód najlepszej jakości. Dopiero, gdy jego wnuk – Staśko zaczął smalić cholewki do młodszej o kilka lat Józi Halczukowej, Kacper łapał się za głowę. Powodem nie była różnica wieku ani niezbyt ładne lico dziewczyny. Chodziło o sąsiedzkie zaszłości, zazdrość o gospodarstwo itp. Nie będę skupiał się na tym wątku. Sami, po przeczytaniu książki, dowiecie się, czy dziadek ostatecznie pogodził się z takim wyborem sercowym wnuczka. Nadmienię tylko, że nie miał na to za wiele czasu. Nadszedł bowiem rok 1943, a wraz z nim śmierć…

 

Okładka (źródło: www.proszynski.pl)

 

Wszystko, co się tutaj dzieje, ukazane jest z perspektywy Staśka, a więc ojca Jana – obecnie rektora Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Koszalinie. Wydawało się, że człowiek, który wcześniej był autorem tomików wierszy oraz pozycji dla młodzieży pt. „Berlin Express” nie podoła zadaniu, jakim stało się odtworzenie smutnych rodzinnych losów sprzed wielu lat. A jednak, jako humanista – świetny słuchacz o bogatej wyobraźni, notujący najdrobniejsze szczegóły we własnym, trzeźwym umyśle, zaszedł na Wołyń dzięki sędziwemu tacie. Ale nie była to bajka opowiadana przy kominku, mimo że udał się do krainy pięknych lasów, rzek, pól i wiosek. Wołynia. Gdzie Polacy mieszkali obok Ukraińców. Gdzie zacierały się granice, mieszały się religie, krzyżowały drogi życzliwości. I wreszcie, gdzie Żydzi, mimo że traktowani jak obcy i dziwni, nie byli obiektem ataków – wszak handlowali dobrym towarem. Wojenna pożoga zmieniła wszystko. Rosjanie, UPA, Niemcy. Stasiek nie dał wiary dziadkowi, że nie ma się czego bać. Zrelacjonował synowi, jak zdążył ukryć się w lesie. Wspomniał o dźwiękach wystrzałów i krzykach wydobywających się z wielu gardeł mieszkańców Rudni Łęczyńskiej – niewinnych krewnych i znajomych.

 

Moment, kiedy razem z uratowanymi wraca pod osłoną nocy do wiejskich zabudowań, ściska żołądek. Czuje jeszcze dym. Widzi dopalające się zgliszcza. Lecz nigdzie nie ma ludzi (zniknęli też Żydzi w Bereznem). Dopiero grząski teren w pobliżu stodoły wyjaśni, co ich spotkało. Ale, co ciekawe, Staśko myśli, że za zbrodnię są odpowiedzialni głównie niemieccy żołnierze. Jeszcze nie dociera do niego, że to banderowcy sieją największe spustoszenie.

 

Literacka forma Jana Kuriaty jest zaiste wysoka. „Wołyniacy. Jedno życie” czyta się niczym najlepsze powieści rozgrywające się w wojennej rzeczywistości. Gdybym osobiście decydował, komu przyznać nagrodę Nike, to Kuriata byłby jednym z pierwszych na mojej liście. Jest w tej książce wyraźna tęsknota za minionym, za dawnym światem. Tak bardzo można się zżyć, nie tylko ze Staśkiem i mądrą, jak na swój wiek, Józią, ale także z innymi postaciami, że trzyma się okładkę w drżących dłoniach. Co będzie dalej? Jakich jeszcze krzywd doznają bohaterowie? Czy wyrwani ze własnych korzeni wygnańcy przyzwyczają się do obcego środowiska, daleko od Rudni i miasta Berezne? To byli prości ludzie, większość nie potrafiła czytać i pisać, dlatego tym bardziej podróż pociągiem w nieznane, niby do nowej Polski, na ziemie odzyskane, stanowiła nie żadną przygodę, a stresującą wyprawę.

 

Równie wciągającą częścią książki jest właśnie cały wątek związany z zamieszkaniem w budynkach zajmowanych przez niemieckie rodziny. Pomorze Środkowe czy Dolny Śląsk to miejsce tak kontrastujące z Wołyniem, że niełatwo rodzicom Jana tam się odnaleźć. Trzyma ich wiara, że to przesiedlenie jest tylko na chwilę, że wkrótce zobaczą ponownie pozostawione szałasy. Że odbudują spalone mienie. Z dnia na dzień już nawet teściowa Staśka przestaje jednak tracić na to nadzieję. Autor w interesujący sposób odtwarza także wspomnienia związane z pomocą od UNRY, poprawiającymi się relacjami z osobami pochodzenia niemieckiego oraz coraz gorszymi stosunkami ze swojakami. Komuniści tłumaczą, że wspólne obrabianie pola i prowadzenie kołchozu przyniesie same korzyści. Tymczasem szerzy się złodziejstwo, cwaniactwo i koniunkturalizm.

 

Trudno krytykować jakikolwiek element tej publikacji. Wszak to bardzo osobista, cenna księga pamięci, w której złożone są skomplikowane rodzinne losy: łzy, tułaczka, smutek, nostalgia. Dobrze, że Jan zamiast stworzenia reportażu, zdecydował się na skonstruowanie powieści, lecz odczuwałem przez to pewien niedosyt dotyczący pełniejszego zobrazowania wołyńskiej traumy i przedstawienia dramatu jednostki w szerszym kontekście polityczno-historycznym. Nadal jednak polecam sięgnąć po tę książkę, aby zdać sobie sprawę z tego, że jedno mamy życie i nie zawsze sami mamy na to życie wpływ.

 

Ocena: 8/10

Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą Altao.pl. Kup licencję