Polacy są narodem bardzo przywiązanym do tradycji. Z roku na rok kultywujemy więc także liczne tradycje wielkanocne. Wszelkie zwyczaje, które znamy dzisiaj, wywodzą się głównie z tradycji ludowej i różnią się w zależności od regionu.

 

Zwyczaje Wielkanocne

 

Na południu Małopolski, w okolicach Limanowej napotkacie na „dziady śmigustne", czyli owinięte w słomę, zamaskowane maszkary, które pojawiają się w nocy z Niedzieli Wielkanocnej na Poniedziałek i wymuszają datki, lejąc wodą opornych.

 

Inne zwyczaje wielkanocne można znaleźć na Warmii, gdzie do dzisiaj, zawsze 7 kwietnia pali się kukłę „Judosza", inne w Krakowie, gdzie w Niedzielę Palmową obwoziło się z kościoła do kościoła figurkę „Jezuska Palmowego" na osiołku, a jeszcze inne zwyczaje wielkanocne kultywowane są na Śląsku, gdzie pojawia się „kawalkada wielkanocna", będąca po prostu procesją konną. Najliczniejsze jednak zwyczaje wielkanocne wiążą się w tradycji ludowej z Poniedziałkiem Wielkanocnym.

 

Dawniej Wielkanocny Poniedziałek polegał na biciu wierzbowymi gałązkami po nogach oraz wzajemnym oblewaniu się wodą. Miało to symbolizować wiosenne  budzenie się do życia i oczyszczenie z brudu, chorób oraz grzechu. W polskiej tradycji tego dnia polewa się dla żartów wodą inne osoby, nawet nieznajome. Polewanie wodą nawiązuje do dawnych praktyk pogańskich, łączących się z symbolicznym budzeniem się przyrody do życia i co rok odnawialnej zdolności ziemi do rodzenia. Do dziś zwyczaj kropienia wodą święconą pól w poniedziałkowy ranek przez gospodarzy jest spotykany we wsiach na południu Polski.  Lany Poniedziałek Wielkanocny, zwany w zależności od regionu „śmigusem - dyngusem", „polewanym poniedziałkiem" lub „oblewanym poniedziałkiem" to stary zwyczaj wzajemnego oblewania się wodą i bicia palemkami po nogach, co miało zapewnić zdrowie i symbolizowało oczyszczenie się z brudu duchowego na powitanie Zbawiciela. Śmigus to właśnie to bicie palemkami. Dyngus - oznaczał - zachowany jeszcze na wsiach - zwyczaj „wykupienia się" z lania wodą i bicia za cenę kraszanek i pisanek, łączony jest także ze zwyczajem składania sobie wzajemnych wizyt w okresie wielkanocnym. Lany Poniedziałek Wielkanocny dzisiaj obchodzony jest różnie, w zależności od regionu. Na Mazowszu wierzy się, że im mocniej panna będzie polana, tym prędzej dobrego kawalera znajdzie. W okolicach Cieszyna smaganie witkami symbolizuje wycieranie się, suszenie po oblaniu wodą.

 

Poza typowo religijnymi, takimi jak Wielki Post - czyli trwający 40 dni okres powstrzymywania się od zabaw i uciech, Niedziela Palmowa - stanowiąca pamiątkę wjazdu Chrystusa do Jerozolimy i będąca wstępem do duchowej zadumy Wielkiego Tygodnia, mamy także liczne tradycje wielkanocne, nie do końca związane z religią. Tradycje wielkanocne wymagają wielkiego sprzątania przed świętami, które symbolizować ma przygotowanie domu na przyjęcie zmartwychwstałego Jezusa, a jest jednocześnie okazją do zrobienia porządków po zimie. Piękne, barwne palemki, poza symbolicznym znaczeniem religijnym, stanowią przejaw radości z nadchodzącej wiosny i wyraz artyzmu tych, którzy je tworzą. Tak samo cieszą oczy wielobarwne pisanki i istnieją liczne ludowe tradycje wielkanocne z nimi związane. Tradycyjnie w okresie świąt pojawia się Zając Wielkanocny z koszyczkiem - sympatyczny, świecki symbol Wielkanocy i przynosi grzecznym dzieciom drobne prezenty. Tradycje wielkanocne bowiem łączą w sobie elementy wiary ze zwykłą, ludzką radością. Idzie wiosna, przyroda budzi się do życia i w ludziach też rodzi się nadzieja na lepsze dni. Tradycje wielkanocne są wyrazem tej radości i nadziei

 

Pisanki Wielkanocne

 

Kiedy zbliża się Wielkanoc, w wielu polskich domach pojawiają się kolorowe pisanki. Długa i bogata jest ich tradycja. Pochodzący z Persji zwyczaj zdobienia jaj kurzych, gęsich i kaczych, w Polsce przyjął się już w X wieku, bo z tego okresu pochodzi najstarsza zachowana pisanka. Kolorowe pisanki tradycyjnie wykonywano techniką roztopionego wosku. Pokryte różnymi wzorami jajko wkładano do roztworów różnych ziół i korzeni, aby otrzymać odpowiedni kolor.

 

źródło: flickr.com

 

Dziś nazwa "kolorowe pisanki" obejmuje także inne techniki - od skrobania ostrym nożem wzorów na barwnej powierzchni, przez wyklejanki z papieru lub kolorowej włóczki, aż do ręcznie malowanych, małych arcydzieł sztuki. Kolorowe pisanki to nieodłączny element "święconki", z którą w Wielką Sobotę idzie się do kościoła, to dekoracja wielkanocnego stołu i piękny, radosny symbol rodzącego się życia. W tradycji ludowej kolorowe pisanki zajmują czołowe miejsce i w zależności od regionu wykonuje się je odmienną techniką. Kraszanki gotuje się w wodzie z dodatkiem kory dębu (czarne), łupin cebuli (brązowe), kwiatów malwy (fioletowe), soku z buraków (różowe) lub listków barwinka (zielone). Nalepianki - to owinięte sitowiem lub słomą jajka, pisanki - wykonuje się wspomnianą techniką wosku. Kolorowe pisanki przynosi się w święta sąsiadom, nimi można się wykupić od lania wodą w Wielki Poniedziałek, w niektórych regionach urządza się wojny na kraszanki. Ale wszędzie, w całej Polsce, artystycznie wykonane, kolorowe pisanki są radosnym symbolem Wielkanocy. 

 

Palma Wielkanocna

 

źródło: Wystawa Stołów Wielkanocnych Brześć Kuj. 2009 (aut. zdj. PJ)

 

Odrębne miejsce wśród tradycyjnych symboli Wielkanocy zajmuje palma wielkanocna. Tradycyjna palma wielkanocna to gałązka wierzbowa, pokryta baziami i udekorowana liśćmi bukszpanu, albo borówki. Palma wielkanocna jest symbolem zmartwychwstania i nieśmiertelności duszy. W Niedzielę Palmową zanosi się ją do poświęcenia w kościele. Tradycja ludowa nakazuje gałązki wierzby (a także malin i porzeczki) ściąć w Środę Popielcową i wstawić do naczynia z wodą, aby puściły pąki do Niedzieli Palmowej. Popiół z palemek, spalonych w Wielką Sobotę, rozsypany na polach zapewnia dobre plony, a przechowany do następnego roku służy do posypania głów w Środę Popielcową. W różnych regionach kraju palma wielkanocna ma inną postać. Kurpiowska powstaje z pnia jodły lub świerka, oplecionego wrzosem, borówką i ozdobionego kwiatami z barwnej bibuły, góralska wykonana jest z pęku witek wierzbowych lub leszczynowych, ma czub z bazi, a cała pokryta jest barwnymi kwiatami i wstążkami. Wileńska palma wielkanocna, misternie upleciona z barwionych kłosów zboża, suszonych kwiatów i traw, cieszy się ostatnio największą popularnością. Najlepszym dowodem na szczególne miejsce, jakie w polskiej tradycji zajmuje palma wielkanocna jest fakt, że w Lipnicy Murowanej odbywają się coroczne konkursy. Wygrywa najdłuższa, najpiękniejsza palma wielkanocna, a dochodzą one do kilkunastu metrów długości! Bo im dłuższa palma wielkanocna, tym większa pomyślność dla twórcy!