"Terror" – W lodowym piekle! - Recenzje książek

Zaiste Simmons to mistrz opisów potęgi pierwotnej, nieprzyjaznej przyrody i budowania klimatu. Należą mu się niskie pokłony, za to, jak przedstawia faktyczną historię przebiegu tragicznej w skutkach wyprawy badawczej. Ma literackie wyczucie, dba o szczegóły, wie, do czego dąży… Gdyby użyć jednego przymiotnika, który oddawałby charakter książki, to wyraz „monumentalna” byłby strzałem w dziesiątkę. Tak. Taka jest ta opowieść. Ponad 600 pasjonujących stron, gdzie raczej próżno szukać dłużyzn czy niepotrzebnych wątków. Na których nie brak bezustannego napięcia, tajemnicy i strachu. „Terror” mnie… sterroryzował. Spowodował, że było mi zimno, mimo że na dworze upał. Że czułem głód, a nogi odmawiały posłuszeństwa. Nie, nie siedziałem w trakcie lektury po turecku. Po prostu były momenty, kiedy raz wyobraźnia oszukiwała mnie, sugerując, że wszystkie palce uległy odmrożeniu, a innym razem wmawiała, że doszło do amputacji powyżej kolan.

 

XIX wiek. Maj, roku pańskiego 1845. Dwa, wydawałoby się bardzo dobrze przygotowane, statki HMS „Erebus” i tytułowy „Terror” wypływają z portu w Anglii. Na obydwu łącznie 129 ludzi – zarówno dzielnych, doświadczonych marynarzy i oficerów, jak i ochotników. Cel: odnaleźć, to co już inni wcześniej próbowali, czyli Przejście Północno-Zachodnie – okolice północnych wybrzeży Kanady, ciąg przesmyków między wyspami Archipelagu Arktycznego. Chodzi o możliwość opłynięcia Ameryki Północnej, aby zaoszczędzić na odległości przemierzanej drogą morską pomiędzy wybrzeżami Pacyfiku i Atlantyku. Jednak misja, w której powodzenie wierzy kapitan sir John Franklin staje się nieosiągalna, gdy statki zaatakuje gruby arktyczny lód. To początek końca ekspedycji. Mijają godziny, dni, miesiąca, lata… Zamarznięte „Erebus” i „Terror”, mimo zapasów węgla i silników przystosowanych do przebijania się przez lód, nie są w stanie ruszyć z miejsca. Zapasy żywności, które teoretycznie powinny wystarczyć na pięć lat, zepsute, nie nadają się do spożycia. Do tego przeszywający morderczy mróz, egipskie ciemności i choroby: od szkorbutu po gruźlicę i zapalenie płuc. Morale uczestników rejsu zaczynają gasnąć, równie szybko, jak życie. Jedni bliscy załamania psychicznego, inni buntu – wszystkich łączy jedno: wola przetrwania. Ale jak przetrwać w tym lodowym piekle, gdy najgorsze i tak dopiero przed nimi…

 

 

Sytuację ponad 100-osobowej załogi sugestywnie ilustruje ten cytat: „Diabeł, który próbował ich zabić w tym białym Królestwie Diabła… był wszystkim, co ich otaczało – nieustępliwym zimnem, wszechobecnym lodem, burzami, brakiem jakiejkolwiek zwierzyny, która mogłaby służyć im za pożywienie, górami lodowymi, które wędrowały przez zamarznięte morza, nie zostawiając za sobą nawet skrawka otwartej wody, wałami lodowymi wyrastającymi znienacka z powierzchni paku, tańczącymi gwiazdami, zepsutym i śmierdzącym jedzeniem w puszkach, latem, które nie nadeszło po wiośnie – wszystkim”. Autor perfekcyjnie snuje tę opowieść. I na pewno nie jest to piękna baśń opowiadana przez babcię przy kominku. Tu ciepła domowego ogniska nie znajdziecie. Podobnie jak, członkowie wyprawy, zostaniecie schwytani w kleszcze opustoszałej krainy, tam, gdzie umierają słowa wiara i nadzieja.

 

Jednak czasem Simmons roznieca w sercu płomień. A to za sprawą kilku bohaterów, szczególnie komandora Croziera – dowodzącego „Terrorem” i młodego chirurga Goodsira. Obydwaj panowie nie poddają się do samego końca. To świetnie nakreślone postacie. Komandor, którego poznajemy bardzo dobrze (przeszłość, nałogi itp.) i którego statek jest w lepszym stanie niż siostrzany „Erebus”, robi wszystko, aby podtrzymywać na duchu swoich ludzi. Z kolei prowadzący dziennik pokładowy doktor Goodsir leczy ciała marynarzy lub przynajmniej stara się je leczyć – sam sok z cytryny na niewiele się zda przy zwalczaniu szkorbutu. To, co intryguje, to także sposób narracji i moment od jakiego zaczyna się książka. Dan Simmons natychmiast wrzuca nas w sam środek wydarzeń – statki są już zamarznięte w lodzie, a na pokładzie jednego z nich mieszka pewna niema Eskimoska. Później pisarz używa retrospekcji, by znów wrócić do punktu wyjścia. Czytelnik staje się świadkiem dramatu z perspektywy powyższych i jeszcze kilku mężczyzn: m.in. porucznika Irvinga, wspomnianego już Johna Franklina, starszego bosmana Peglara oraz mata uszczelniacza Hickeya (ten niski człowiek o szczurzej twarzy od razu nie wzbudzi naszej sympatii). Zresztą poszczególne rozdziały noszą nazwę tychże postaci i informują o ich aktualnej pozycji (szerokości i długości geograficznej), a także zwierają datę – dzień, miesiąc i rok – autor specjalnie rezygnuje z typowego spisu treści. Nie było szans, by każdy z żeglarzy miał tu swoje pięć minut, ale i tak czapki z głów, że Simmons stara się, by większości nadać odpowiedni charakter, psychologiczną głębię i przekonująco przedstawić relację między nimi (czasem będzie to… bardzo bliska relacja).

 

Jedna z najbardziej zagadkowych wypraw w całej historii badań polarnych do dziś nie została wyjaśniona. Ale autor ma własną wizję na rozwikłanie tej tajemnicy. Fantastyczną wizję. Nie bez przyczyny wprowadza do książki kulturę i religię Eskimosów i coś, co pragnie cierpienia i śmierci kabloona – bladych ludzi. Wątki mitologiczne fascynują i mrożą krew w żyłach jednocześnie. Oczywiście i bez tych elementów „Terror” byłby wystarczająco przerażający. Przeszkadza tylko to, że niekiedy przejście z przyziemnego do nadprzyrodzonego zamiast zwiększyć napięcie i wzmocnić przekaz, przeszkadza w odbiorze książki. A finał… Cóż… Niektórych zachwyci, innych nieco zawiedzie. Najważniejsze jednak, że do ostatniej strony czujemy dokładnie to samo, co bohaterowie: strach przed nieznanym, desperację, symptomy szkorbutu, głód i odmrożone kończyny.

 

Niniejszej wydanie powieści pochodzi z roku 2015 (Simmons napisał ją w 2007). Jest wzbogacone o posłowie dr. hab. Grzegorza Rachlewicza, który przekazuje czytelnikowi ciekawy rys historyczny różnych wypraw na daleką północ i wytyka autorowi poważny błąd, który to zapędził się w ukazaniu warunków przyrodniczych i atmosferycznych – mowa o licznych burzach z piorunami nękających żeglarzy, które są wielką rzadkością lub nie występują wcale na tamtym obszarze. Równie ciekawa jest także przyciągająca wzrok ikonografia ilustrująca odkrycia polarne XIX wieku – wśród szkiców, obrazów i zdjęć znalazły się te poświęcone Franklinowi i jego załodze. Warto dodać, że w tym roku premierę miał 10-odcinkowy serial pt. „Terror” wyprodukowany przez Ridleya Scotta, który podobno dobrze oddał mroczny klimat izolacji papierowego pierwowzoru (choć zapewne pozbawiony jest niektórych wątków).

 

Ostrzeżenie! Na początku powieści umieszczona jest mapa. Nie wczytujcie się w nią zbyt uważnie, gdyż znajdują się na niej informacje mogące popsuć wrażenia z lektury: zdradzić przebieg fabuły i zwroty akcji. Dlaczego mapy z legendą nie przeniesiono na ostatnie strony, tego nie wiem. Wiem tylko, że najlepiej „Terror” przeczytać latem. Gwarantuję, że zrobi się Wam wtedy cholernie zimno! Nie tylko za sprawą arktycznego mrozu, ale też z powodu egoizmu cywilizowanych, bardziej rozwiniętych technologicznie krajów  (tutaj Anglii) i ich mieszkańców uważających się za wybrańców boskich, którym wydaje się, że mają władzę nad naturą… Aż zostaną srogo ukarani.

 

Ocena: 8/10