"Roma" – Portret życia narodu - Recenzje filmów

Recenzjo-analiza nominowanego do Oscara w 10 kategoriach niezwykłego meksykańskiego filmu dystrybuowanego przez platformę Netflix i wyświetlanego przez wybrane kina studyjne

 

Możliwe spoilery

 

W ten właśnie sposób powstały najbardziej emocjonalne i jedne z największych dzieł filmowych, jakie kiedykolwiek można było zobaczyć na wielkim ekranie. W związku bowiem z inicjatywą poruszenia tak trudnych problemów społecznych i otaczającego świata doczesnego człowiek jest w stanie z pozoru zwykłą produkcję przekuć w czyste złoto. A czyż najlepszym sposobem na opowiedzenie niezwykle osobistej historii nie jest właśnie cofnięcie się do przeszłości – do czasów, gdy światem wcale nie rządziło serce, czy rozum, a zwykła… przemoc i wzajemne niezrozumienie?

 

Gdy Steven Spielberg w 1982 roku po raz pierwszy otrzymał scenariusz autorstwa Stevena Zailliana do „Listy Schindlera”, to sprawił on, że uznany już wówczas twórca filmowy na długo nie potrafił wrócić w pełni do siebie. Wbrew namowom swojej rodziny reżyser „Szczęk” nie potrafił zmierzyć się z tematyką holokaustu – która była dla niego niezwykle osobistym wspomnieniem, z którym nie potrafił się nigdy pogodzić, gdyż sam był z pochodzenia żydowskiego. Jednakże po kilkunastu latach Spielberg w końcu przełamał samego siebie i wybrał się w podróż do obozu w Auschwitz, która na zawsze go odmieniła. Jak wspominał w późniejszych wywiadach, było to dla niego najcięższe wyzwanie w całym życiu, z którym musiał się kiedykolwiek zmierzyć. I stworzył wielki film, który do dzisiaj jest uznawany za jedyne w swoim rodzaju arcydzieło. Wspomnienie o „Liście Schindlera” pojawia się tutaj nie bez przyczyny bo choć „Roma” wcale nie opowiada o wydarzeniach z czasach II wojny światowej, to jednak podobnie jak swój poprzednik w czarno-białych barwach staje się wyrazem osobistego manifestu Alfonso Cuaróna, który próbuje się zidentyfikować z otaczającym go światem, a także podkreślić w swoim filmie doktrynę, dotyczącą tego, że nawet w czasach niepokoju można w dalszym ciągu natrafić na ludzi dobrych, i że istnieje coś takiego jak przyjaźń i miłość. To chciałoby się rzec „wyznanie wiary” reżysera z czasem staje się zaś tak dbałym i wiarygodnym portretem świata, że można się w nim zatracić i zobaczyć w nim własne lustrzane odbicie.

 

Kadr z filmu "Roma" (źródło: materiały prasowe)

 

W swoim najbardziej osobistym filmie w całej dotychczasowej karierze twórca „Grawitacji” oraz „Ludzkich dzieci” przenosi nas do lat 70. do ojczystego kraju – a dokładniej mówiąc do dzielnicy Roma leżącej w stolicy Meksyku. Tam właśnie reżyser się urodził i wychował. Na przykładzie opowieści o młodej służącej Cleo (Yalitza Aparicio) w szerokiej perspektywie ukazuje świat, gdzie pomimo z pozoru zadbanych i pustych ulic, nie ma mowy o jakimkolwiek spokoju i radości. To miejsce, gdzie rządzi z góry ustalona hierarchia, wedle której to mężczyźni mają władzę nad wszystkim, a każdy musi się do niej podporządkować i codziennie wykonywać swoje obowiązki. I w związku z tym Cleo wraz ze swoją przyjaciółką, Adelą (Nancy García García) zatrudnia się jako opiekunka i służąca u jednej rodzin z klasy średniej. Szybko okazuje się, że także ta siedmioosobowa rodzina pomimo pięknego domu zmaga się ze swoimi problemami, związanymi z ciągłą nieobecnością ojca w domu, trudnym okresem dorastania czwórki dzieci, a przede wszystkim zagubieniem matki domu, Sofii (Marina de Tavira), niemogącej pogodzić się ze zdradą męża. Z czasem zaś dochodzi do jeszcze kolejnej komplikacji – służąca Cleo zachodzi bowiem w ciążę, a jej miłość życia – odważny i lekkomyślny fanatyk sztuk walk Fermin (Jorge Antonio Guerrero) nie chce być z tym ani trochę powiązany. A wszystko to dodatkowo jest osadzone na tle kolejnych konfliktów na skalę państwową – protestami studentów przeciwko Partii Rewolucyjno-Instytucjonalnej. Czy więc zarówno Cleo, jaki i Sofia będą potrafiły znaleźć w swoim cierpieniu siłę do przeciwstawienia się niesprawiedliwości i ukojenia własnego bólu?

 

Kadr z filmu "Roma" (źródło: materiały prasowe)

 

Człowiek z natury jest istotą odczuwającą emocje, która każde swoje niezadowolenie, zachwyt, bądź złość próbuje ukazać światu dzięki określonej mimice lub za sprawą wypowiedzianych słów. Nie da się jednak w tym przypadku nie zauważyć, że bardzo często kierujemy się chwilowymi impulsami, które powodują, że podejmujemy w oka mgnieniu takie, a nie inne decyzje. Czasem ich później żałujemy, a czasem wręcz odwrotnie. Tym bardziej mogłoby się wydawać, że skoro na ekranie Alfonso Cuarón miał zamiar przedstawić nam swoją osobistą historię, to w głównej mierze będzie się w niej opierał na osobistych doświadczeniach i rozważań nad wyglądem świata. I choć bez wątpienia „Roma” rzeczywiście zalicza się do krótkiej listy najbardziej osobistych filmów, jakie kiedykolwiek powstały w całej historii kinematografii, to jednak warto z drugiej strony zauważyć w tym wszystkim, że w pierwszej kolejności dla reżysera najważniejsze nie są wcale własne pobudki do wymierzenia sprawiedliwości, a z pozoru zwykła obiektywność. Cuarón jest wierny swojej wizji od początku do samego końca. Nie ulega wpływowi zewnętrznego środowiska, nie zważa na świat go otaczający i w końcu nie rozdrapuje dawnych ran, by jak najbardziej wiarygodnie namalować portret Meksyku z lat siedemdziesiątych. I to właśnie czyni „Romę” filmem tak bardzo wyjątkowym.

 

Nie bez przyczyny film Cuaróna rozpoczyna się od ikonicznego momentu mycia podłogi. Już w starożytnych czasach ten żywioł był uznawany za narzędzie do zmywania brudu z ciała człowieka. Poprzez wodę człowiek oczyszczał się ze swoich popełnionych błędów, wyrządzonych krzywd i grzechu, który nieustannie na nim ciążył od samego poczęcia. Niezwykła wiara w potęgę wody jest w końcu dostrzegana także w naszej rodzimej religii katolickiej, gdzie w czasie chrztu ksiądz odmawia egzorcyzmy, mające na celu uchronieniu dziecka ze zła od strony szatana. A w czasie niektórych innych modlitw kapłan poświęca wodę następującymi słowami: „Wszechmogący, wieczny Boże, Ty chcesz, aby przez wodę, która podtrzymuje życie i służy do oczyszczenie, także nasze dusze zostały oczyszczone i otrzymały zadatek życia wiecznego, prosimy Cię, pobłogosław tę wodę, którą będziemy pokropieni w dniu Twoim, Panie”. I tak jak woda od pokoleń uznawana jest za symbol prawdy, tak w przypadku filmu Cuaróna ciężko też nie zauważyć, że pełni ona funkcję oczyszczającą. Widz, wpatrując się bowiem w tą historię, ma wrażenie że może się odciąć od całego świata otaczającego, by pogrążyć się w ciszy i zadumie. Ten niesamowity efekt oczyszczenia jest dziełem samego reżysera, który dzięki powolnemu tempu filmu z drobiazgowością oraz obiektywnością wchodzi ze sfery profanum do sacrum, gdzie dokonuje oczyszczenia na ciele oglądającego. W porównaniu jednak do symbolicznego biblijnego ochrzczenia Jezusa Chrystusa, tu człowiek zmywa za pomocą wody zwykłe... psie odchody. Dla niektórych może się to wydać jedynie paradoksem, ale reżyser zdaje się tym samym ukazywać, że oczyszczenie jest potrzebne człowiekowi nie tylko w czasie wielkich wydarzeń, ale jednocześnie w codziennym życiu.

 

Kadr z filmu "Roma" (źródło: materiały prasowe)

 

Zresztą sama „Roma” jest pełna wszelkiego rodzaju alegorii i trafnych spostrzeżeń reżysera do świata doczesnego. Pomijając już symboliczną oczyszczającą funkcję wody na początku filmu, ten niezwykle piękny, a zarazem także niebezpieczny żywioł, przewija się tu niejednokrotnie, a w punkcie kulminacyjnym filmu zyskuje nawet szczególnie ważną rolę bariery, przez którą trzeba się przebić, aby uwolnić się od własnego bólu i żyć pełnią siebie. Niezwykle przenośną funkcję pełni tu choćby motyw polityczny, który na swój sposób rzeczywiście wybrzmiewa w filmie, ale z drugiej strony pojawia się on tylko w określonych momentach i w żadnym nie pełni głównej roli. Warto mimo wszystko spostrzec jak symbolicznie ukazany jest tu choćby protest studentów przeciwko Partii Rewolucyjno-Instytucjonalnej. W międzyczasie bowiem, gdy jak wiemy z faktów historycznych, policja w bardzo brutalny i krwawy sposób pozbyła się demonstrantów, główna bohaterka filmu jest w zaawansowanej etapie ciąży. Na swój sposób jest to więc ukryty osobisty protest reżysera względem przemocy i wojnie, a z drugiej także obraz zwykłego obywatela, który w czasie niepokoju nie umie odróżnić zła od dobra.