"Jak Fernando Pessoa uratował Portugalię" - Recenzje filmów

Najpierw Cię zaskoczy,
potem Cię opęta!

 

Cytując slogan wymyślony przez tytułowego bohatera „Jak Fernando Pessoa uratował Portugalię”, można się odnieść do całości jego twórczości i spadku, który pozostawił kulturze Zachodu i samej Portugalii. Za życia raczej nieznany, pisząc pod wieloma pseudonimami, a raczej heteronimami, jak sam je nazywał. Każdy z nich był oddzielnie wykreowanym alter-ego pisarza, pełnym charakterystycznych tylko dla siebie cech emocjonalnych, fizycznych, poglądów, doświadczeń, temperamentu. Uznanie artysty po śmierci za czołowego przedstawiciela modernizmu i wybitnego poetę, kiedy za życia ponosił same finansowe porażki, próbując wieść życie biznesmena, można śmiało odnieść do idei „encoberto”, czyli ukrytego zbawcy, mającego z czasem wyłonić się na powierzchnię, do której odnosi się Eugene Green w swoim mini-filmie.

 

Z premedytacją więc użyję sformułowania mini-recenzji, kiedy sam autor opisywanego dzieła tak się doń odnosi. Green przyznaje, że nie jest fanem nazywania go „court metrage” (z franc. krótki metraż), gdyż za bardzo przypomina mu materialną czynność nabywania kawałka taśmy w sklepie, porównując ją z zakupem jabłek na kilogramy. Pozostaje po prostu przy „filmie”, choćby w wersji miniaturowej. Jego kolejnym specyficznym formalnym zabiegiem jest przypisanie swego nazwiska, jako autora dialogów i argumentów zamiast klasycznego scenariusza, co sprytnie przykuwa do nich uwagę widza. Gratką dla uważnych będzie podpowiedź, że reżyser występuje również jako postać malarza.

 

Fabuła obrazu (26 min) jest skoncentrowana wokół wspomnianego wcześniej sloganu, który miał posłużyć przy kampanii reklamowej amerykańskiego napoju Coca-Cola i próbie jego dystrybucji przez pracodawcę Fernando w Portugalii przełomu lat 20. i 30. poprzedniego wieku. Autorytarny rząd w sojuszu z Kościołem sprzeciwiają się nowemu zagrożeniu komercyjnemu i jego możliwym efektom (napój jest porównywany z alkoholem, zabronionym w tym okresie w Stanach Zjednoczonych) z opętaniem obywateli na czele, do czego odnosi się tekst autora reklamy. Dzięki temu widz jest świadkiem jednej z najbardziej absurdalnych scen egzorcyzmu w historii kina.

 

Kadr z mini-filmu "Jak Fernando Pessoa uratował Portugalię" (źródło: materiały prasowe/IMDb)

 

Polityczna satyra Greena oprócz serwowania komentarza z pogranicza konsumpcjonizmu i sztuki, służy również za pretekst do bliższego poznania nie tylko osoby Fernando Pessoi, ale i oryginalnych elementów kultury jego ojczyzny. Film zaczyna się od recytowanego z offu wiersza jego autorstwa, będącego wyrazem portugalskiego stereotypu „saudade”, który zdaje się być nieprzetłumaczalny na inne języki i jest ściśle związany z historią narodu. Doszukiwać się w nim można pewnego rodzaju nostalgicznej kontemplacji, gdzie przeszłość miesza się z przyszłością, moment teraźniejszy nigdy nie następuje, a przemijanie jest głównym przedmiotem westchnień. Tak opisuje je nadal aktywny brazylijski artysta Chico Buarque:

 

Saudade to sprzątanie w pokoju zmarłego syna

 

Ktokolwiek miał okazję usłyszeć podczas wakacji w Lizbonie lamentujące kobiety w czerni, wykonujące muzykę fado, może z łatwością je wkomponować w obraz, który wyłania się z powyższego opisu i fragmentu poezji.

 

Kadr z mini-filmu "Jak Fernando Pessoa uratował Portugalię" (źródło: materiały prasowe/IMDb)

 

Dzisiejsza znajomość procesów globalizacji pozwala spojrzeć na przygodę Pessoi z innej perspektywy. Pozwala, aczkolwiek nie nakazuje. Można doszukiwać się w nim bohatera, wspomnianego na początku „encoberto”, który nie dorobił się fortuny, na co po cichu liczył, ale uchronił swoją ojczyznę przed wpływami wielkiego koncernu na niemal czterdzieści lat. Znany wszystkim napój z czerwoną etykietą został bowiem dopuszczony do handlu w Portugalii dopiero w 1977 roku.

 

Ocena: 7/10

 

*Autor recenzji publikuje też na Filmwebie pod nickiem Kiszka_1910 oraz na swoim blogu: https://ekran.home.blog/

Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą Altao.pl. Kup licencję