"Beksińscy. Portret podwójny" – Dwa Światy i jedno Słońce - Recenzje książek

Grzebałkowska – absolwentka historii i reporterka „Gazety Wyborczej”, autorka m.in. bestsellerowej książki „1945. Wojna i pokój” podeszła do tematu i bohaterów „Portretu podwójnego” bardzo poważnie, starając się nie przekroczyć granicy tabu. Licząca ponad 400 stron publikacja to wielopłaszczyznowa saga rodzinna, historia o poszukiwaniu sensu życia i miłości, oraz przede wszystkim o samotności i skomplikowanych relacjach, jakie łączyły znanego tłumacza dialogów z filmów o Bondzie, radiowca Tomasza Beksińskiego oraz jego ojca, słynnego malarza. Na tylnej okładce czytamy, że: „Zdzisław Beksiński nigdy nie uderzy swojego syna. Zdzisław Beksiński nigdy nie przytuli swojego syna”. Ten cytat pozostanie z czytelnikiem do końca, będzie kluczem do zrozumienia życiowych problemów rodu Beksińskich.

 

Wydaną po raz pierwszy w 2014 roku, podzieloną na krótkie, chronologicznie ustawione rozdziały książkę czyta się jednym tchem. To literatura faktu, ale porywa eklektyzm formy. Mol książkowy znajdzie tu zarówno elementy powieści kryminalnej, thrillera, a nawet dramatu psychologicznego, który wrzuca czytelnika w środek kotła z bulgoczącą przesoloną zupą (jak można metaforycznie określić przedstawione dzieje państwa B. od A do Z). Książka zmusza do interpretacji i refleksji. I choć czasami można zagubić się w ogromie przywoływanych nazwisk i faktów, to summa summarum, dzięki użytym fotografiom i pobudzającym wyobraźnię, mogącym mieć symboliczne znaczenie, obrazom Beksińskiego wchodzi się do tej szalonej krainy z dreszczami na plecach. Do tego mocny, poruszający, tragiczny finał sprawiający, że nie jest się w stanie zapomnieć o ostatniej rodzinie (w 2016 roku do kin trafił film o Beksińskich, który nie jest oficjalną ekranizacją recenzowanej tu książki; jednych zachwycił, innych oburzył ze względu na zbyt przerysowaną i fałszywie ukazaną postać Tomasza). Co istotne, biografia trzyma w napięciu nawet tych, którzy doskonałe znają główne wydarzenia z życia Zdzisława i jego bliskich.

 

Nie kryję swojego podziwu dla Magdaleny Grzebałkowskiej. Za obiektywizm. Za to, w jaki sposób starała się dotrzeć do materiałów źródłowych i do osób, które znały przez długie lata Beksińskich (m.in. marszanda Piotra Dmochowskiego). I także za to, jak sobie poradziła, domykając całość w obszernej publikacji. Podczas lektury, ze strony na stronę rozrasta się ten portret podwójny – listy, prowadzony dziennik foniczny (później wizualny) pozwalają na lepsze poznanie bohaterów, których autorka stara się nie oceniać. Przekraczamy próg ich ciasnej twierdzy, najpierw w Sanoku, następnie w Warszawie. Zdzisław i Tomasz to indywidualności, dwa światy, dwa ledwo dające się okiełznać żywioły, a pomiędzy nimi słońce, ostoja spokoju, czyli Zofia Beksińska – kochająca i troskliwa matka, cierpliwa żona. Osoba, która łagodziła narastające konflikty – nie tylko między ojcem a synem.

 

Dorastający jedynak był niczym Doktor Jekyll i Pan Hyde. Znajomy wspominał, że: „Budził w ludziach zainteresowanie, nie mogę powiedzieć, czy go lubili, bo słowo  ››lubić‹‹ wymaga zaangażowania, silniejszego uczucia. On był człowiekiem dość zamkniętym, trudno lubić kogoś, kto prawie nic nie mówi o sobie (tylko o muzyce mógł mówić bez przerwy)”. „Był jak bohater ››Purpurowej róży z Kairu‹‹, który zszedł z ekranu, wsiadł do auta i zdziwił się, że są jakieś pedały, kierownica. Bo w filmie samochód sam ruszał”.

 

Zdzisław Beksiński jeszcze za życia obrósł legendą. Ale mylili się ci, którzy, tak jak odwiedzający go pierwszy raz dziennikarze, myśleli, że był postacią wyjętą z własnych malowideł. Warto tu przytoczyć słowa artysty: „Wszyscy oczekują dziwnego faceta w pelerynie i z minami a la Starowieyski zamieszkującego wraz z sową, wilkiem i kilkoma demonicznymi przyjaciółkami poddasze wypełnione starymi zegarami, pajęczynami i trupimi główkami…” A tymczasem to zwykły na pierwszy rzut oka, przyjaźnie się prezentujący jegomość w okularach. Z kolei reżyser filmu o jego twórczości twierdził, iż: „To był dziwny typ. To jego mieszkanie w bloku, takie labirynty półek z książkami, tu pokój żony, tu kuchnia, coś dziwnego. Taka jama. Kafkowska. A to w bloku było. Miniaturowe zamczysko”. Więc jednak miał coś w sobie z ponurej zjawy?„Aby malować, muszę wejść w rodzaj transu” – przekonywał Zdzisław. I nie lubił, gdy na siłę doszukiwało się w jego obrazach ukrytych znaczeń.

 

Dlaczego Beksiński tworzył takie, a nie inne „demoniczne”, niepokojące dzieła? Skąd u jego dorosłego syna Tomka tyle sprzeczności: lęków i myśli samobójczych, ucieczki w mrok (wampirów!) oraz egocentryzmu i dziecka w skórze dorosłego, które najchętniej schowałoby się w „Domu Kowalika” ? Czyżby winne były demony spoglądające z rysunków, obrazów i rzeźb Zdzisława? Na te pytania książka nie da jednoznacznych odpowiedzi. Panowie szli własnymi ścieżkami aż do dramatycznego końca. Gdy rozmawiali, to głównie o filmach, muzyce, nowych technologiach. Nic innego ich nie łączyło. Nieco naiwny, zimny jak głaz, pozbawiony asertywności Zdzisław (unikał dotyku, nie był gościem własnych wernisaży) i manipulator Tomek. Co pewien czas tych dwóch nonkonformistów o silnych osobowościach próbowało jednak znaleźć nić porozumienia, emocjonalny chłód zamienić w energetyczne, pełne pięknej miłości ojca do syna ciepło. Niestety, syn wikłał się w coraz bardziej toksyczne związki z dużo młodszymi kobietami, a ojciec wsiąkał niczym farba w świat swoich obrazów. Jedna z dziewczyn Tomka opowiadała: „Raz senior zniósł z pawlacza karton ze starymi zdjęciami. Po raz pierwszy – ojciec i syn – przestali trzymać dystans. Siedzieli i oglądali fotografie. Wzięłam zdjęcia Tomka i mówię: ››Jaki śliczny chłopczyk‹‹. Zdzisław na to: ››Hitler też kiedyś był mały‹‹”.

 

„Beksińscy. Portret podwójny” to książka uniwersalna. Opowiadająca o wzlotach u upadkach, karierze i wystawach, o tłamszących jednostkę czasach PRL-u, fobiach i toksycznych relacjach. I przede wszystkim ukazująca oryginalnych ludzi, ale w ich codziennych problemach, jakie mogą spotkać każdego z nas. No i przede wszystkim opisująca wielki mur samotności, przez który tak bardzo trudno się przebić…

 

Ocena: 8/10

 

*Artykuł ukazał się również na portalu Centrum Sceny.pl

Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą Altao.pl. Kup licencję