Groza, czyli podróż do jądra ciemności - Artykuły o filmach

Krwawe wydarzenia z lat sześćdziesiątych XX wieku, które rozegrały się na Półwyspie Indochińskim odcisnęły swe piętno na ich uczestnikach. Okres ten zaowocował powstaniem filmów, których wartość wykracza daleko poza proste udokumentowanie tych wydarzeń. Ukazują one wojnę i rządzące nią mechanizmy. Wojnę jako narzędzie polityki, jako instrument kreślenia granic na mapach, ale też tworzącą sytuacje, które poddają człowieka próbie. Badają jego odporność na wszechobecną manipulację i kłamstwo. Ukazują sytuacje, gdy zaczyna działać instynkt stadny, który zabija indywidualność, wtłacza w określone ramy i prowadzi do usprawiedliwienia wszystkiego co najgorsze. Wreszcie kreślą obraz wojny jako procesu kształtowania i formowania, które tak naprawdę rozpoczynają się jeszcze przed przyjazdem rekrutów na pole bitwy…

 

Kadr z filmu "Full Metal Jacket" (źródło: youtube.com)

 

 "Full Metal Jacket" (źródło: youtube.com)

 

Najdoskonalej ukazuje to „Full Metal Jacket”. Stanley Kubrick nakreśla proces destrukcji i likwidacji każdego przejawu indywidualności młodych ludzi. Postępowanie prowadzące do zabicia jakiegokolwiek aspektu samodzielnego myślenia, do stłamszenia osobowości. Proces mający na celu tylko jedno – wydobycie najgorszych cech, pierwotnych instynktów i stworzenie bezwzględnych, bezlitosnych maszyn do zabijania. Poprzez codzienne gaszenie przejawów humanitaryzmu, profilowanie charakterów za pomocą upadlania i dręczenia, uformowanie doskonałych zabójców. Sprawne ukształtowanie jednostek, których dewizą i życiowym mottem może zostać już tylko „Born to kill”. Jednak przez sito szkolenia przechodziły też i inne osoby. Ci, którzy pojawili się tam jako pełni ideałów, których nie był w stanie zniszczyć dehumanizujący proces szkolenia… Tacy jak Eriksson z „Ofiar wojny” Briana de Palmy, czy Taylor z „Plutonu” Olivera Stone’a. To ich zdumionym wzrokiem chłoniemy wszechobecny chaos i zniszczenie. Rekruci, którzy wprost ze swych collage’ów i dostatnich domów trafili w sam środek piekła. Trafili przywiedzeni tam przez swój idealizm, chęć zmiany świata, nierzeczywiste pragnienie „odpokutowania” za swoje lepsze urodzenie. By właśnie na tych błotnistych polach ryżowych, wśród cierpienia i zła poszukiwać odpowiedzi na dręczące ich pytania.

 

„Może właśnie też w błocie odnalazłem sens… Być czymś z czego mogę być dumny, nie udawać, nie być sztucznym człowiekiem, że ujrzę coś, czego jeszcze nie widzę, dowiem się czegoś, czego nie wiem.”                            

 („Pluton”)

 

Starali się pomimo miejsca, w którym się znaleźli, pielęgnować to co w nich najlepsze. Jednak z każdym przeżytym dniem; z każdym okrucieństwem, którego byli świadkami; z każdym przejawem bezduszności, z którym się spotkali; poznawali, że to miejsce ich pogrąża… Ich ludzkie uczucia powoli zamierały, ich empatia zanikała. Zagubiony nowoprzybyły rekrut, jakim jeszcze niedawno sami byli, stawał się irytujący, budził rozdrażnienie. Jego nagła śmierć wywoływała już tylko pełen pogardy komentarz: „Ten chłopak nie żył już w dniu przyjazdu. Powinni byli go zastrzelić w domu. (…) Żałosny głupek.”

                                                                                                                                                             („Ofiary wojny”)

 

Ale też takie sytuacje stawały się okazją do refleksji, stanowiły ostrzeżenie, że pomimo wewnętrznego oporu, pomimo upartego trzymania się własnych wartości, coś zaczynało się z nimi dziać:

 

„To miejsce źle na nas działa. Wszystko nam się myli. (…) Możemy zaraz zginąć ale to nie znaczy, że wszystko nam wolno. I, że nieważne, co robimy. Ja myślę, że jest dokładnie na odwrót. Ponieważ za chwilę możemy zginąć powinniśmy bardzo uważać, co robimy. Bo może to dużo znaczyć. Może nawet więcej, niż myślimy.”

 („Ofiary wojny”)

 

Kolejne dni zmagań rozmywały zdolność właściwego postrzegania wartości. Doskonale można to zaobserwować, śledząc treść ich listów do rodzin, ich stopniowe chłodzenie, aż w końcu napisanie słów będących przejawem uczucia nie było w stanie wyjść im spod pióra – początkowo często używane „kocham” stopniowo znikało z ich słownika, by w końcu zostać zredukowane do „powiedz im… po prostu powiedz…” Monotonia dni, regularnie pojawiające się irracjonalne obrazy, bezsensowne okrucieństwo i zaprzeczenie zdrowego rozsądku sprawiały, że mogli już tylko powiedzieć jak Taylor:

 

„Dzień po dniu zmagam się by zachować nie tylko siły, ale zdrowy rozsądek. Wszystko się rozmyło (…) Nie wiem już co dobre, a co złe.”

 („Pluton”)

 

Kadr z filmu "Pluton" (źródło: youtube.com)

 

Dobro i zło zniknęły, a pojawiała się tylko konieczność wykonywania prostych zadań, realizowania codziennych misji, których podstawowe zadanie sprowadzało się do prostego „przeżyć”. Byli też tacy, dla których liczba przeżytych dni, wypełnionych zadań nie wpływała na ich człowieczeństwo. Sierżant Elias z „Plutonu”, potrafił nadal współczuć, ująć się za słabszym, pomimo, że już dawno przestał wierzyć w sens tego co robi. Pozbawiony wiary w słuszność tego co robi, mógł już tylko wykonywać swoje zadania najlepiej jak potrafi – pozostając nadal sobą i w zgodzie ze sobą. Bo wojna i jej okrucieństwa, w jego przypadku, nie zabiły w nim współczucia, wrażliwości oraz najzwyklejszego uśmiechu. Tego samego uśmiechu, który rozjaśnił jego twarz na widok Barnes’a (wszak we wrogiej dżungli ujrzał „swojego”), a który chwilę później został zgaszony kulami wystrzelonymi przez „przyjaciela”. Nim to się wydarzyło, nie utracił zdolności dostrzegania rzeczy zwykłych, ale w tych okolicznościach wyjątkowych:

 

„Uwielbiam noce tutaj. Gwiazdy. Nie ma w nich dobra czy zła. Po prostu tam są”

(„Pluton”)

 

Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą Altao.pl. Kup licencję