"Miasto Archipelag. Polska mniejszych miast" – W krainach jutra, w krainach przeszłości - Recenzje książek

Nominowany do wielu nagród Springer to utalentowany reportażysta i fotograf, absolwent Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz stypendysta Narodowego Centrum Kultury i Fundacji „Herodot” im. wspomnianego Ryszarda Kapuścińskiego. „Miasto Archipelag. Polska mniejszych miast” wydawnictwa Karakter to nie tyle typowy reportaż, co raczej szerszy i oryginalny projekt.

 

Autor przez kilka miesięcy podróżował po naszym kraju i odwiedzał 31 miast dawnych województw, miast, które w 1999 roku utraciły status stolicy. Rozmawiał z ludźmi, zaglądał do upadłych fabryk, poznawał często skomplikowaną historię odwiedzonych miejsc. Oryginalność książki polega na tym, jak ona właściwie była tworzona. To pierwszy w Polsce dokumentalny eksperyment wykorzystujący internet i media społecznościowe oraz radio i prasę. Od początku do końca na bieżąco można było śledzić poczynania Springera. Przedsięwzięcie wpierali lokalni korespondenci, pisząc bloga i budując magazyn z artykułami o poszczególnych miastach archipelagu na platformie Flipboard. Całość w formie książkowej ukazała się pod koniec września bieżącego roku.

 

Intrygujące jest więc już samo powstawanie. A co znajdziemy w jej wnętrzu? 31 mikroświatów. Wiele wzlotów i upadków zapisanych „czerwonym atramentem”. Tęsknoty za minionym i poczucia krzywdy, ale też optymizmu i patrzenia w przyszłość z podniesioną głową. Wraz z autorem spotykamy osoby – lokalnych patriotów – artystów, aktywistów, przedsiębiorców, którzy osiągnęli sukces, dla których mieszkanie na „prowincji” nie jest powodem do wstydu. I mimo setek problemów, jakie pojawiły się po nowej reformie administracyjnej, przekonują, że w tych małych metropoliach naprawdę można fajnie żyć.

 

Nie są to pełne portrety. Każdemu z miast Filip Springer poświęca niezbędne minimum, jednak stara się wyłuskać to, co najważniejsze. Pokazuje, że Polska to nie tylko Warszawa i inne molochy. Co ciekawe, nazwy wszystkich rozdziałów w publikacji nie są jednocześnie nazwami odwiedzonych miast. Oczywiście na początku książki mamy mapkę i tabelę z liczbą ich mieszkańców (obecną i dawną), jednak w dalszej części „Miasto Archipelag” zbudowane jest jak fascynująca powieść obyczajowo-historyczna z nutką poezji i dreszczyku. „Kolor nieba”, „Centrum świata”, „Gdzie straszy”, „Ostatni raz” czy „Ból fantomowy” to pobudzające wyobraźnię tytuły. Do niektórych miejsc reporter powraca w kolejnych rozdziałach, chcąc je dokładniej opisać (nie brakuje tu kolorowych fotografii przedstawiających obiekty oraz ludzi). Co jakiś czas przerywa główny motyw, aby „Z drogi” podzielić się swoimi przygodami z podróży ciasnymi i śmierdzącymi autokarami lub pociągami ogłuszającymi niczym odgłos zarzynanego mamuta.

 

Interesujący się przestrzenią i architekturą autor przygląda się nie tylko niełatwym ludzkim wyborom. Na warsztat bierze również scenografię – zmieniające się przez lata planistyczne koncepcje tych samotnych wysp. Z jednej strony kroczy przez ponure dzielnice (jedna z nich porównana do… Mordoru!), ogląda popękane kamienice, z drugiej nowoczesne galerie. Ten kontrast jest bardzo wyraźny zarówno we Włocławku, jak i Kaliszu, Koninie czy Ostrołęce. W książce jest zresztą trafny podział „osieroconych” miast pod względem „ucieczek”, jakiego dokonał doktor Łukasz Zaborowski – pracownik Biura Planowania w Radomiu. Są więc miasta świąteczne, weekendowe oraz codzienne. Owa segregacja ma na celu przyjrzeniu się sensowności reformy administracyjnej. Czy faktycznie była aż tak niezbędna?

 

Można zarzucić książce, iż temat w niej zawarty nie został w pełni wykorzystany. Dla niektórych czytelników zabraknie tu poważniejszego, socjologicznego ujęcia poruszonych kwestii. Nie jest to też publikacja przeznaczona do wąskiej grupy osób, lubiących siedzieć nad tabelami ze statystyką. „Miasto Archipelag” to książka z duszą, napisana, mimo kilku rzeczowych pomyłek, mistrzowską kreską, zaskakująca, przybliżająca ciekawą przeszłość ukazanych w niej miejscowości – wydobycie siarki w Tarnobrzegu czy studnia nieszczęścia w Pile. Jest tylko jedno „ale”. Można odnieść wrażenie, już po skończonej lekturze, iż jest ona bardzo depresyjna. Jakby jednak więcej było w tych opowieściach samotności, frustracji i rozczarowań niż szans i możliwości. W części miast powiew zmian jest co prawda widoczny, lecz sporo z nich nadal tonie… Trwają zamiast żyć, a nad nimi unosi się demon PRL-u.

 

Na szczęście mamy tu losy ludzi jak Adam i Łukasz z Suwałk, którzy słowo „niedasizm” wyrzucili do kosza, próbując odnaleźć się w nowej rzeczywistości, których nie przeraża szkielet upadłych zakładów. Małymi krokami, nie oglądając się za siebie, z powodzeniem budowali przyszłość, nie godząc się z brutalną teraźniejszością. Teraz są spełnieni. Determinacja zwyciężyła!

 

Po książkę Springera powinni sięgnąć wszyscy. Zarówno obywatele dużych miast, jak i mieszkańcy małych miejscowości. Ci pierwsi otworzą oczy, dowiadując się, jak wygląda życie w stolicach dawnych województw, gdzie często jedyną rozrywką dla młodzieży jest wyjście do McDonalda, a dorosły może pokonać nudę poprzez czytanie setki razy tej samej tablicy ogłoszeniowej. A drudzy zapewne utożsamią się z bohaterami niniejszego reportażu – i z tymi, którzy dali radę, i z tymi, którzy ciągle walczą o lepsze jutro.

 

W rozdziale pt. „Dwa uczucia” jest cytat idealnie spinający jedną klamrą wszystkie opisane w książce miasta: „A więc fabryka i urząd – bieguny, pomiędzy którymi rozpinają się cała krzywda i tęsknota miast Archipelagu. A tak naprawdę chodzi tylko o to, by nie znikać w cieniu tych większych”. By nie znikać…
 

Ocena: 8/10

 

*Artykuł ukazał się również na portalu Centrum Sceny.pl

Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą Altao.pl. Kup licencję