„Sympatyk” to opowieść bardzo osobista i autentyczna. To są jej niepodważalne zalety. Czuć je niemal cały czas do ostatniej stronicy. Wszak autor, nakreślając portret głównego bohatera, czerpał z własnych doświadczeń uchodźcy – dorastał w Kalifornii, musiał odnaleźć się w nowej, jakże odmiennej, dalekiej od wojennej zawieruchy, rzeczywistości. Jak określiła kapituła przyznająca Pulitzera w 2016 roku, to „Złożona historia imigranta, opowiedziana gorzkim tonem człowieka o dwóch umysłach, mającego dwie ojczyzny: Wietnam i USA”. I choć to książka ze względu na powyższe określenie wyjątkowa, to jednak kilka zgrzytów (czyt. pisarskich chwytów) nie pozwala mi dać jej najwyższą ocenę.

 

Jest rok 1975 – długoletnia wojna w Wietnamie dobiega końca. Sajgon jest okrążony i już za chwilę będzie płonąć niczym pochodnia. Do stolicy zbliżają się bowiem uzbrojone po zęby oddziały Wietkongu. Północ okazała się silniejsza. Komunizm okazał się silniejszy. Amerykańscy chłopcy zostali pobici. Pora na szybką ewakuację.

 

Na arenę wchodzi kapitan. Nie znamy jego imienia ani nazwiska. Nie będzie walczył. To nie żaden komandos ani wietnamski Rambo. To zaufany człowiek południowego generała tajnej policji, który z pomocą agenta CIA, przygotowuje plan ucieczki z ogarniętego chaosem Sajgonu. Lista osób kwalifikujących się do wejście na pokład samolotu odlatującego do Ameryki jest już prawie sporządzona. Czas na nas, panie generale. Wystawne życie, willa, drogie whisky, służący – trzeba o tym zapomnieć. Ważne, że pańska rodzina będzie bezpieczna. To liczy się najbardziej.

 

I już na tych początkowych stronach (a jest ich łącznie około 500) daje o sobie znać barwny język debiutującego Nguyena. Oczami wyobraźni oglądamy tę dramatyczną ewakuację niczym sensacyjny film w zwolnionym tempie. Dantejskie opisy scen na lotnisku, świszczące pociski, wybuchające rakiety. Serce bije mocniej, by za moment zostać ściśniętym jak w imadle. Jest bardzo dramatycznie. Boleśnie. I kiedy nareszcie samolot podrywa się do lotu, a niektórzy szczęśliwcy przeżywają atak, czytelnik odczuwa ulgę wymieszaną ze złością. I tak wraz kapitanem, generałem i innymi dociera do krainy mlekiem, miodem i kapitalizmem płynącym. Do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, a dokładniej do kolebki hedonistycznego rozkładu – Los Angeles.

 

I od teraz zmienia się wszystko. Życie. Czas. Rzeczywistość. Nawet styl książki. Ale nie zmienia się jedno – wiara, że Wietnam odzyska niepodległość i pozbędzie się komunistycznego diabła. To ona daje im energii każdego dnia na obcej ziemi. Generał (ciekawy zabieg, że też nie wiemy jak się nazywa) snuje plany. Pragnie w niedalekiej przyszłości wrócić do krainy przodków, ale najpierw musi zebrać fundusze, aby zjednać ochotników i przygotować ich do ofensywy – spróbować odzyskać stolicę. Kapitan podziela ten pomysł, ale tylko pozornie. Tak naprawdę jest szpiegiem na usługach King Konga (tak autor nazywa Wietkong) i swego przyjaciela z lat młodości – Mana. I pozostaje wierny słowom: „Niech żyje rewolucja, niech żyje Wietnam”. Braterstwo krwi łączy go również ze stojącym po drugiej stronie barykady – żądnym zemsty Bonem. Kapitan lawiruje więc pomiędzy tymi dwoma i swoim szefem. Ukrywa swoje prawdziwa Ja. „Jestem szpiegiem, śpiochem, kretem, człowiekiem o dwóch twarzach” – komunikuje czytelnikowi w pierwszej osobie jako narrator. Z czasem opowie też o swojej matce i ojcu, który odcisnął na nim swoje piętno oraz poczuje mięte do pewnej, najpierw dojrzałej „amerykańskiej” Japonki, a później młodziutkiej, hipnotyzującej Wietnamki. Dzięki temu mimo bycia czerwonym, kapitan namaluje na twarzy białe pokojowe barwy. Są więc momenty, kiedy można zrozumieć jego postępowanie. Ale są też takie, kiedy, by nie zdradzić swoich intencji i ukrytych w listach do ciotki wiadomości, wykonuje bardzo brudne zlecenia.

 

Przez środkową warstwie książki przebrnąć niełatwo. Nguyen za często powtarza to, co raz, a dobrze przedstawił. Ciągle zagląda do głowy tytułowego Sympatyka – inteligentnego mężczyzny o dwóch życiach, dwóch tożsamościach. Pół Wietnamczyka, który zna amerykański sen, uwielbia zepsutą dekadencką muzykę, sprawnie porusza się w wyższych sferach, kulturze (tu skończył kilka lat wcześniej uniwersytet) i ogarnia cały ten splendor. No i wie, co to amerykański optymizm, mimo że pomieszkuje z Bonem w ciasnej klitce. Jak długo jednak będzie w stanie zachować pozory, jak długo wspierać komunistów? Kiedy straci czujność, kiedy się potknie, kiedy wywróci?

 

Wspomniałem, że bohater to dobry gracz, który bez problemu odnajduje się w wyższych sferach. Szkoda, że autor nie zawsze jest wierny wysokiej literaturze, i mimo że radzi sobie z pisaniem dialogów, tak już jeśli chodzi o niektóre postaci, zdarza się mu wkroczyć w rejony książkowej kryminalnej pulpy, czegoś pozbawionego głębi i ambicji, gdzie sztampa goni sztampę, szczególnie w przedstawianiu ludzkiej fizjonomii i charakteru: agent CIA musi ociekać męskim testosteronem, kochanki muszą mieć długie nogi, politycy muszą być skorumpowani, a komuniści źli, jak sam diabeł. Ale wybaczam to debiutantowi. I przyznam, że rozdziały dotyczące pracy na planie hollywoodzkiej wojennego filmu – nie bez przyczyny przypominającego mordeczce kręcenie słynnego „Czasu apokalipsy” Coppoli (także postać wielkiego mistrza reżyserii jest wzorowana właśnie na nim), wciągają i dodają kolorytu. I także pokazują jak kiepsko byli traktowani w tamtych czasach azjatyccy statyści i asystenci. Więc ten kapitalizm faktycznie jest gorszą zmorą niż komunizm? Nasz kapitan przeżywa kryzys…

 

I tak dochodzimy do ostatnich, najlepszych stron powieści. Teraz „Czas apokalipsy” da o sobie znać jeszcze mocniej. Zabawa się skończyła. Zrobi się naprawdę przerażająco. Poważna narracja wrzuci nas do jądra ciemności. A wszechobecna groza i napięcie zaatakują jednocześnie, jak podczas gry w rosyjską ruletkę w „Łowcy jeleni”. Kat stanie się ofiarą. Ale która jaźń ostatecznie zwycięży?

 

Jeden cytat z książki szczególnie utkwił w mojej pamięci. Bohater uważa, że „świat byłby lepszy, gdyby ludzie wypowiadali słowo morderstwo z takim samym zawstydzeniem jak masturbacja”. Czyż nie ma racji?

 

Ocena: 7,5/10

Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą Altao.pl. Kup licencję