"O północy w Czarnobylu" – Niewidzialny wróg wychodzi z klatki - Recenzje książek

I muszę wyznać, że ten urodzony pod koniec lat 60. Brytyjczyk, piszący niegdyś dla The New Yorker, robi to bardzo wnikliwie. „O północy w Czarnobylu” (wydawnictwa Sine Qua Non) to obszerna literatura faktu, dobre uzupełnienie dla popularnego, cenionego miniserialu HBO oraz książki, na podstawie której powstał (mowa o „Krzyku Czarnobyla” autorstwa Noblistki – Swietłany Aleksijewicz). Filmowa, odcinkowa opowieść idealnie oddała ducha tamtych czasów. Mroczna, dość realistyczna, trzymająca w napięciu, pokazująca mechanizmy komunistycznego systemu. Higginbotham z racji tego, że tworzył reportaż, nie mógł sobie pozwolić na odrobinę fikcji, atrakcyjniejszej narracji, zmiany pewnych wydarzeń, dodania nowych postaci itp. Ale i tak ma się wrażenie obcowania z niemal pierwszorzędnym thrillerem wywołującym gęsią skórkę.

 

Okładka (źródło: www.wsqn.pl)

 

Autor miał jeden cel – przedstawić nieznaną prawdę po latach, dokopując się do odtajnionych akt. Oddzielić fakty od mitów. Na podstawie wcześniejszych publikacji i przeprowadzanych od 2006 wywiadów z żyjącymi jeszcze świadkami (relacjach z pierwszej ręki), oprowadza czytelnika po gruzach bloku czwartego, snując przejmującą historię m.in. o desperacji. Zaczyna jednak nie od samej Godziny Zero. Cofa się w czasie, „stając” na planie budowy przyszłej Elektrowni Jądrowej oraz przylegającej Prypeci – pięknego Atomgradu, w którym mieli zamieszkać pracownicy wraz z rodzinami, a który w drugiej połowie lat 80. XX wieku przeobraził się w napromieniowane, zagrażające życiu, miasto widmo.

 

W trakcie lektury, zaglądając za kulisy komunizmu i jego absurdów, można dojść do wniosku, że katastrofy w Czarnobylu nie można było uniknąć. Mało kto bowiem wiedział o mniejszych awariach, które skutecznie „zamiatano pod dywan”, zamykając w teczce z tytułem „ściśle tajne”. Propaganda działała sprawniej niż ówczesne, tani elektroniczne przyrządy. Związek Radziecki był przecież atomowym rajem, a winnych uchybień zawsze szukano na niższych szczeblach. Jeżeli nie starszy inżynier Leonid Toptunow, to znalazłby się jakiś innych człowiek, który w ramach testowania reaktora, wcisnąłby guzik AZ5. Będąc przy tym pewnym, że postępuje jak należy, że moc będzie spadać, a nie rosnąc w coraz szybszym tempie.

 

Reaktor po katastrofie (fot. IAEA Imagebank)

 

Co ciekawe, gdy nastąpiła eksplozja, bezpośrednią ofiarą śmiertelną był tylko jeden pracownik (nigdy nie odnaleziono jego szczątków). Dopiero w późniejszych dniach radioaktywna chmura i promieniotwórcze cząstki zaczęły zbierać swoje żniwo. Roboty psuły się, nie dając rady usunąć zalegający gruz. Wtedy do akcji wkroczyli ludzie – nie tylko strażacy gaszący wcześniej płomienie, ale także szeregowi, młodzi żołnierze, ochotnicy i likwidatorzy (wycinający drzewa i zabijający bezpańskie zwierzęta domowe), których nikt nie ostrzegł, z jak poważną sytuacją mają do czynienia. Heroizm niektórych został nagrodzony dyplomem i pewną sumą pieniędzy, ale kosztem pogarszającego się stanu zdrowia. Radionuklidy raczej nie znikną, kiedy zapije się je litrami czystego samogonu (wierzono, że jednak pomoże).

 

Otwierając pierwsze strony „O północy w Czarnobylu”, naszym oczom ukazuję się mapa Związku Radzieckiego i Prypeci oraz plan Elektrowni, w tym bloku nr 4. Są niezbędne, aby lepiej połapać się w dalszych opisach tych miejsc. Zanim jednak docieramy do pierwszej z kilku części książki oraz samych, intrygująco nazwanych rozdziałów, najpierw poznajemy osoby dramatu, niemal jak w klasycznej, antycznej tragedii. Tych najważniejszych można jeszcze zapamiętać, gorzej z dalszoplanowymi postaciami, od których roi się w tej opowieści. Czasem trzeba się skupić, aby nie być zagubionym w natłoku nazwisk i informacji. Ciężko też przejść przez naukowy żargon. Najlepiej Higginbothamowi wychodzi przedstawienie ludzkich emocji i charakterów. Najwięcej miejsca poświęca trzem panom z zarządu, a więc dyrektorowi Briuchanowowi, głównemu inżynierowi Fominowi i zastępcy – Diatłowowi. Wiadomo, że Fomin o fizyce nuklearnej uczył się na kursie korespondencyjnym. Wzbudzający bardziej strach niż poważanie wśród podwładnych, zawzięty Diatłow do końca trwał przy swoich zeznaniach; a dyrektor Czarnobylskiej Elektrowni był tak przerażony, że chciał zrezygnować ze swojej funkcji (podarto jego podanie). Oskarżeni i skazani, mający wady, pasujący do systemu, ale czy na pewno tylko im powinno postawić się zarzuty? A co z ludźmi ponad nimi?

 

Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą Altao.pl. Kup licencję