Nagrody Nobla 2023 – krótkie podsumowanie i wszyscy laureaci - Kultura

10 grudnia – ten uroczysty dzień na stałe wpisał się w historię związaną z wręczeniem najbardziej prestiżowych nagród. Nagród, których pomysłodawcą i fundatorem był oczywiście Alfred Nobel. Wynalazca dynamitu nie potrafił pogodzić się z tym, że jego „dzieło” używano głównie do niszczycielskich, wojennych celów. Gryzące sumienie sprawiło, że w swoim testamencie zapisał szczegóły dotyczące specjalnych wyróżnień dla osób, które własnymi projektami, odkryciami itp. będą zmieniać od 1901 roku na lepsze, zarówno świat nauki, jak i ten humanistyczny.

 

Jak co roku tzw. Tydzień Noblowski rozpoczął się na początku października. Określany jako „Noble Calling” z racji na telefonicznego zwyczaju bezpośredniego informowania laureatów o werdykcie chwilę przed podaniem go do wiadomości publicznej, jest okresem niezwykłym. Tak dla samych wybrańców, jak i widzów/internautów, którzy z napięciem i ciekawością śledzą kolejne ogłoszenia komitetów noblowskich w Sztokholmie i Oslo. Szczególne emocje budzi oddzielna Nagroda Pokojowa, ale i przyznawany dopiero od 1969 roku Nobel z ekonomii interesuje coraz większą liczbę ludzi (nie tylko specjalistów i znawców tej tematyki).

 

2 października – Medycyna lub Fizjologia

 

 

Oczywiście jako pierwsze nazwiska ogłoszono w dziedzinie medycznej. Nobla przyznano tutaj Katalin Karikó i Drew Weissmanowi. Stało się więc tak, jak przewidywano. Węgierska biochemiczka i amerykański immunolog dokonali przełomu. Opracowali bowiem technologię wykorzystywaną do stworzenia szczepionek mRNA. Szczepionek, które pomogły w walce z pandemią COVID-19!

 

Co ciekawe, Katalin była już dawno typowana do owej nagrody. Wszak już w roku 2005, w opublikowanej pracy udowodniła, że można bezpiecznie dostarczyć cząsteczkę RNA do komórek, a także wraz z Drew podała „przepis” na to, jak to zrobić w sposób bezpieczny, a co za tym idzie przygotować skuteczne preparaty działające przeciw COVID-19.

 

Uzasadnienie: „Odkrycia dokonane przez parę laureatów tegorocznej Nagrody Nobla odegrały kluczową rolę w opracowaniu skutecznych szczepionek mRNA przeciwko COVID-19 podczas pandemii, która rozpoczęła się na początku 2020 r. Przełomowe odkrycia dwojga naukowców zasadniczo zmieniły rozumienie interakcji mRNA z ludzkim układem odpornościowym. Laureaci przyczynili się do bezprecedensowego tempa rozwoju szczepionek podczas jednego z największych zagrożeń dla zdrowia ludzkiego współczesności”.

 

Suma pieniężna: najwyższa w ponad 120-letniej historii przyznawania wyróżnienia – 11 mln koron szwedzkich (ok. 4,41 milionów złotych).

 

3 października – Fizyka

 

 

We wtorek 3 października triumfowali fizycy: Pierre Agostini (Uniwersytet Ohio, USA), Ferenc Krausz (Instytut Maxa Plancka, Monachium, Niemcy) oraz Anne L’Huillier (Uniwersytet Lund, Szwecja). Zajmowali się oni badaniami nad wytwarzaniem bardzo krótkich, attosekundowych (jedno trylionowych części sekundy!) impulsów świetlnych. Dzięki ich eksperymentom istnieje obecnie możliwość dokładniejszego zrozumienia świata atomów i cząsteczek, a przede wszystkim tego, jak zachowują się elektrony.

 

Czas trwania najkrótszych wydarzeń, które naukowcy potrafią nie tylko przewidzieć w obliczeniach, ale i dostrzec, mierzony jest w attoskeundach. Elektron potrzebuje dwudziestu czterech attosekund, by wykonać jedno okrążenie wokół jądra atomu wodoru. Ta „podróż” zajmuje mu około 40000 bilionów razy na sekundę. W jednej minucie mieści się więcej attosekund, niż od początku istnienia Wszechświata upłynęło minut (!).

 

Co ciekawe, Anne L’Huillier to dopiero piąta kobieta uhonorowana Noblem w dziedzinie fizyki.

 

Uzasadnienie: „Za stworzenie błysków światła, wystarczająco krótkich, aby wykonać migawki niezwykle szybkich ruchów elektronów. L'Huillier odkrył nowy efekt interakcji światła laserowego z atomami gazu. Agostini i Krausz wykazali, że efekt ten można wykorzystać do wytworzenia krótszych impulsów światła niż było to wcześniej możliwe".

 

Suma pieniężna: 11 mln koron szwedzkich (około 4,41 mln zł) do podziału.

 

4 października – Chemia

 

 

Nagroda Nobla w tej kategorii powędruje 10 grudnia na ręce trzech panów. Francuz Moungi G. Bawendi, Amerykanin Louis E. Brus i Rosjanin Alexei I. Ekimov. „dodali koloru do nanotechnologii”. A więc znowu poruszamy się w krainie cząsteczek.

 

Chemicy przyglądali się tzw. kropkom kwantowym. Są to maleńkie obszary przestrzeni, która jest ograniczona w trzech wymiarach barierami potencjału. W środku „siedzi” uwięziona cząstka mająca długość fali porównywalną z rozmiarami… kropki właśnie. Owe struktury są wykorzystywane m.in. w diagnostyce medycznej. Wchodzą również w skład wyświetlaczy QD-LED, wykorzystywanych w telewizorach. Stąd mowa o dodaniu koloru do nanotechnologii.

 

Uzasadnienie: „Za odkrycie i rozwój kropek kwantowych, czyli nanocząstek tak małych, że ich rozmiar determinuje ich właściwości. Te najmniejsze elementy nanotechnologii rozprzestrzeniają teraz światło z telewizorów i lamp LED, i mogą między innymi pomagać chirurgom podczas usuwania tkanki nowotworowej”.

 

Suma pieniężna: 11 milionów koron szwedzkich (około 4,41 miliona złotych).

 

5 października – Literacka Nagroda Nobla

 

 

Jaki pisarz w 2023 roku odebrał telefon od przedstawiciela Komitetu Noblowskiego? By nim Norweg Jon Fosse.

 

Urodzony w 1959 roku Fosse jest bez wątpienia jednym z najwybitniejszych współczesnych dramatopisarzy norweskich. Mówią o nim „piewca samotności i zwyczajności”. Nic dziwnego. Deszcz zacina, fale nadciągają, wiatr wieje, a on sam na tej łódce…

 

Debiutował w 1983 roku powieścią pt. „Czerwone, czarne”, a jego pierwszą sztukę teatralną pt. „I nigdy się nie rozłączymy” wystawiono w połowie lat 90. XX wielu. Co ciekawe, Jon zasłynął również jako autor poezji, książek dla dzieci (np. nagrodzone „Nieskończenie późno”) oraz esejów. Wszystko tworzy z języku nynorsk, będą dumnym, że wiele jego książek przetłumaczono na ponad 40 innych języków, a dramaty pokazywano na 120 scenach światowych.

 

Siedmioczęściowy cykl zatytułowany „Septologia” to zdecydowanie największe i osobiste dzieło w dorobku pisarza. Opowiada w nim o sprawach najważniejszych: o naturze sztuki, Bogu, przemijaniu, nałogach, miłości i śmierci. Sam Fosse walczył ze społecznym lękiem i alkoholizmem, a pomógł mu w tym katolicyzm oraz oszczędny, pełen powtórzeń styl językowy.

 

Ten minimalista, nominowany wcześniej do Nagrody Bookera, swoją technikę pisania powieści określa angielskim słowem „writing”, gdzie najważniejszy jest rytm pisania. Rytm opowieści odzwierciedla się w sposobie postrzegania świata przez bohaterów. Opowieść nie jest snuta przez narratora wszechwiedzącego, to raczej dialogi i czyny bohaterów pokazują ich uczucia i myśli. (źródło: wikipedia).

 

Uzasadnienie: „Za innowacyjne dramaty (sztuki) i prozę, w których udaje mu się wyrazić to, co zdawało się nie do opisania. Za to, że »daje głos niewypowiedzianemu«”.

 

Suma pieniężna: 11 milionów koron szwedzkich (około 4,41 miliona złotych).

 

6 października – Pokojowa Nagroda Nobla

 

 

Ostatniego dnia ogłoszona laureata Pokojowej Nagrody Nobla. Nie został nim jednak faworyt – Wołodymyr Zełenski (prezydent Ukrainy), a Narges Mohammadi.

 

Narges to Iranka. Odważna działaczka i prawdziwa wojowniczka dzielnie walcząca o prawa mieszkanek rodzinnego kraju. Kraju jakże nieprzyjaznego dla kobiet. Cieszy ten werdykt Komitetu Noblowskiego. Smuci natomiast fakt, że Mohammadi nadal przebywa w więzieniu.

 

„Do kobiety, która jest bojowniczką o prawa kobiet w Iranie. Do kobiety, którą aresztowano 13 razy. Do kobiety, którą skazano na 31 lat więzienia i 154 ciosy biczem. Do kobiety, która poświęciła swoje życie wolności i równości. Do wszystkich kobiet, które walczą o swoje prawa”. (źródło: Pasem po czole/FB)

 

Uzasadnienie: „Za walkę z uciskiem kobiet w Iranie i walkę o propagowanie praw człowieka i wolności dla wszystkich”.

Suma pieniężna: 11 mln koron szwedzkich (około 4,41 mln zł).

 

---

9 października - Ekonomia

 

Nagrodę Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych otrzymała profesor Claudia Goldin z Uniwersytetu Harvarda.

 

Dlaczego akurat tan pani? Po prostu wykazała ona, że udział kobiet w rynku pracy nie miał tendencji wzrostowej w okresie 200 lat, ale zamiast tego tworzy krzywą w kształcie litery U.

 

„Udział zamężnych kobiet zmniejszył się wraz z przejściem od społeczeństwa agrarnego do przemysłowego na początku XIX wieku, ale następnie zaczął rosnąć wraz z rozwojem sektora usług na początku XX wieku”.

 

Uzasadnienie: „Za pogłębienie wiedzy na temat sytuacji kobiet na rynku pracy”.

 

ryc. Niklas Elmehed © Nobel Prize Outreach

 

źródło:

https://www.nobelprize.org/

https://www.national-geographic.pl/

Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą Altao.pl. Kup licencję