Zacznijmy od różnic w tradycji. U nas podczas mszy posypuje się głowy wiernych popiołem, a na zachodzie (m.in. w Anglii) duchowni kreślą znak krzyża na czole zebranych ludzi w kościele (popiołem wymieszanym z oliwą z oliwek lub wodą). Skąd bierze się ten popiół? Oczywiście musi on pochodzić ze spalonych palm z Niedzieli Palmowej. Istotna jest kwestia symboliki. Popiół stanowi bowiem symbol pokuty. Ksiądz celebrujący mszę świętą wypowiada wówczas oto takie słowa: „Nawracajcie się i wierzcie w ewangelię” lub „Prochem jesteś i w proch się obrócisz”.

 

Podczas Popielca obowiązuje oczywiście wstrzemięźliwość, jeśli chodzi o spożywanie mięsnych pokarmów. Powinni tego przestrzegać osoby od 18. do 60. roku życia. Ale do dopiero początek Wielkiego Postu, który trwa do Wielkiego Czwartku. Katolicy przez te wszystkie dni nie biorą udziału w imprezach. Aby dobitniej ukazać atmosferę pokuty, zadumy, odnowy, poprawy i nawrócenia, ze świątyń znikają wszelkie ozdoby ołtarza (np. kwiaty), a kolorem szat liturgicznych staje się fiolet.

 

Sama liczba 40 też ma wymiar symboliczny. W Piśmie Świętym nie tylko odnosi się do ilości dni spędzonych przez Jezusa na pustyni, kiedy poświęcił się modlitwie, unikając pokarmów. To również inne wydarzenia biblijne: czterdzieści dni przebywania Mojżesza na Górze Synaj, czterdzieści lat pielgrzymki Izraelitów ku ziemi obiecanej czy czterdzieści dni potopu, po których Bóg zawarł wreszcie przymierze z Noem.

 

Początek, czyli w poszukiwaniu pierwszych obrzędów

 

A teraz garść informacji czysto historycznych. Zacząć należy od tego, że sama tradycja posypywania głów popiołem (na znak pokuty i żałoby) znana jest wielu kulturom. Badając pisma i znaki, można te obrzędy znaleźć też w starożytnym Egipcie i Grecji, a nawet u plemion indiańskich!

 

Biorąc pod uwagę jednak chrześcijaństwo, musimy cofnąć się do VIII wieku. Wtedy to pojawiła się liturgiczna adaptacja tegoż zwyczaju. Z X wieku natomiast pochodzą pierwsze świadectwa o święceniu popiołu. Choć warto wspomnieć, że już w początkach IV wieku poszczono, wzorując się na Jezusie, który czterdzieści dni przeżył na pustyni. Dwa wieki później w Rzymie chrześcijanie zaczynali post sześć tygodni przed Wielkanocą.

 

W roku 1091 (sobór w Benewencie), a następnie w 1099 miały miejsce postanowienia, które ostatecznie przyjął papież Urban II, i które objęły cały kościół. Oficjalnie zastosowano nazwę Popielec oraz postanowiono, że popiół będzie pochodził z palm poświęconych w Niedzielę Palmową poprzedzającego roku. Chodziło o to, aby mocniej połączyć żałobę i nawrócenie z liturgią męki i śmierci Chrystusa.

 

Sam popiół wg tradycji chrześcijańsko-żydowskiej miał symbolizować także ból, śmiertelność, ułomność życia, przemijanie, ale patrząc z innej strony, miał być także znakiem odrodzenia, oczyszczenia i zmartwychwstania (Bóg wszak stworzył człowieka z prochu ziemi i następnie odrodził w Jezusie Chrystusie do całkiem nowego życia). Nieprzypadkowe są więc wspomniane już w artykule słowa, czyli „prochem jesteś i w proch się obrócisz”.

 

Posypanie popiołem w XIX-wiecznych Włoszech. Julian Fałat, Popielec, 1881 (wikimedia.org)

 

*Artykuł ukazał się również na portalu Centrum Sceny.pl