O czerniaku w wielkim skrócie – czynniki ryzyka i metody zapobiegania - Genetyka i Biologia

Słowem wstępu, czyli trochę statystyki…

 

Choć temat niniejszego artykułu nie należy do łatwych, jest to problem aktualny i jak najbardziej należy tę kwestię brać pod uwagę, planując letni wypoczynek. Nawiązując do corocznej publikacji autorstwa Amerykańskiego Towarzystwa ds. Walki z Rakiem (z ang. American Cancer Society, ACS) – naukowcy oszacowali, że w 2022 roku w samych Stanach Zjednoczonych zostanie zdiagnozowanych aż 99780 nowych przypadków czerniaka, a blisko 7650 ludzi umrze z powodu tej choroby! Naukowcy szacują także, iż będzie on zajmował 5 miejsce względem częstości wykrywania zarówno wśród kobiet i mężczyzn. Mimo, że jest to choroba dotykająca głównie ludzi starszych, to czerniaki są trzecim co do częstości nowotworem wykrywanym u ludzi w wieku 15-39 lat.

 

Czym jest czerniak?

 

Czerniak jest nowotworem skóry wywodzącym się z nadmiernie dzielących się melanocytów. Te z kolei, są komórkami, które występują głównie w skórze, a dokładniej w warstwie podstawnej nabłonka (mogą występować także w innych lokalizacjach, takich jak mieszki włosowe czy śluzówka). Główną rolą tych komórek jest produkcja melaniny, która po przetransportowaniu do keratynocytów chroni ich DNA przed uszkodzeniami spowodowanymi promieniowaniem UV. Jako częste przyczyny niekontrolowanych podziałów melanocytów, a co za tym idzie rozwoju guza, podaje się mutacje w obrębie genów kodujących białka BRAF czy NRAS. To między innymi te białka powodują, że komórki dzielą się w chaotyczny sposób i prowadzą do wzrostu nowotworu.

 

Ilustracja - Uważaj na promieniowanie słoneczne! (fot. YouTube.com/screenshot)

 

Czerniak (fot. wikimedia.org)

 

Przyczyny czerniaka

 

Czerniak, jak i pozostałe nowotwory, jest chorobą o podłożu wieloczynnikowym. Oznacza to, że nie możemy jasno zdefiniować jednej przyczyny, która prowadzi do rozwoju choroby. Przyjęto, że choroba ta powstaje wskutek pewnych czynników genetycznych, które dziedziczymy od naszych przodków, jak i tych nabytych w trakcie naszego życia, oraz ekspozycji na czynniki środowiskowe. Ryzyko rozwoju tego nowotworu jest zatem podyktowane skłonnościami genetycznymi (chodzi tu o zmiany w obrębie DNA – np. mutacje) i dalej zwiększane przez ilość i natężenie ekspozycji na promienie słoneczne. Jest ono (światło słoneczne, a dokładnie promieniowanie ultrafioletowe) odpowiedzialne za 60-70% wszystkich czerniaków. Słońce emituje 3 rodzaje promieni UV: A, B i C. Ostatnie z nich przechwytywane jest przez warstwę ozonową atmosfery, natomiast pozostałe 2 rodzaje promieniowania są absorbowane przez naszą skórę i prowadzą do powstawania uszkodzeń DNA. Generalnie, uszkodzenia te są nieszkodliwe, gdyż komórki ludzkie są w stanie je w miarę efektywnie naprawiać. Komórki, które nie są w stanie w stanie tego zrobić najczęściej umierają, a następnie są zastępowane nowymi, zdrowymi komórkami. Bywa jednak tak, że komórka z jakiejś przyczyny nie jest w stanie naprawić błędów w DNA (np. ich nie zauważy), co więcej zmiany te spowodują, że zacznie się niekontrolowanie dzielić. Owe podzielone komórki z czasem utworzą guz, który z czasem może nabrać złośliwego charakteru i zagrażać naszemu życiu.

 

Czy warto korzystać z solarium?

 

Pewnie zastanawiacie się czemu solarium? Co solarium ma wspólnego z czerniakiem? Otóż, łóżka do opalania emitują 12 razy więcej promieniowania ultrafioletowego A niż słońce, a co za tym idzie dużo mocniej uszkadzają DNA w naszej skórze! W Stanach Zjednoczonych solaria zostały sklasyfikowane jako przyczyna rozwoju nowotworów na równi z paleniem papierosów. Badania wskazują, że osoby, które korzystały z łóżek do opalania przed ukończeniem 25 roku życia mają 6-krotnie większe ryzyko rozwoju czerniaka. Najstraszniejsze jest jednak to, że nie trzeba być stałym bywalcem w tego typu miejscach, by móc nabawić się tej choroby. Badania wskazują, że osoby które odbyły od 1 do 14 zabiegów w solarium miały zwiększone ryzyko rozwoju czerniaka aż o 19%!

 

Solarium (fot. pxhere.com)

 

Kadr z filmu "Oszukać przeznaczenie 3" (materiały prasowe)

 

Może zimne piwo w słoneczny dzień?

 

Zapewne większość z nas w gorący słoneczny dzień marzy o tym, by usiąść na leżaku i otworzyć zimne piwo. Otóż zaskoczę Was, alkohol etylowy działa jako fotouczulacz! Oznacza to, że wzmacnia on działanie światła słonecznego na naszą skórę i przez to zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów skóry.

 

Zdjęcie główne (źródło: pxhere.com)

 

Jak zmniejszyć ryzyko rozwoju nowotworów skóry?

 

Otóż najlepszy sposób zapobiegania takim chorobom wydaje się dość intuicyjny. Choć nie jesteśmy w stanie zmienić informacji zapisanej w naszym kodzie genetycznym (a przynajmniej nie jest to możliwe ze względu na regulacje prawne, ale o tym może w innym artykule), to możemy w pewnym stopniu zredukować natężenie drugiego z czynników prowadzących do rozwoju czerniaka – światła słonecznego. Tutaj pomocą służy odzież ochronna – kapelusze, czapki, okulary przeciwsłoneczne. Jako iż szczyt emisji promieniowania ultrafioletowego przez słońce przypada między godziną 10.00 a 16.00, zmniejszenie ekspozycji na światło słoneczne w tym okresie może być pomocne. Ważny jest także wybór odpowiedniego kremu do opalania. Amerykańskie Stowarzyszenie Dermatologiczne i Amerykańskie Towarzystwo ds. Walki z Rakiem rekomendują by stosować wodoodporny krem z filtrem, SPF 30 lub większy i aplikować go co 2 do 4 godzin. Choć powyższe sposoby brzmią nieco oczywiście i trywialnie, to istnieją naukowe przykłady ich skuteczności. Wśród obywateli Australii, ze względu na dużą ekspozycję na światło słoneczne, problem czerniaka jest bardzo powszechny. Władze przeprowadziły zatem program społeczny „The Sun Smart”, który zakładał wykorzystanie wspomnianych powyżej środków zaradczych. Szacuje się, że zastosowanie się do powyższych rad uratowało około 1400 ludzi przed śmiercią z powodu czerniaka.

 

Letnie Słońce (fot. YouTube.com/screenshot)

 

Podsumowanie

 

Mimo stosowania powyższych sposobów, które z punktu widzenia nauki powinny prowadzić do zmniejszenia ryzyka zachorowania na nowotwór skóry, warto jednak zachować czujność. Bezwzględnie trzeba monitorować powstawanie znamion na skórze, a w przypadku gdy któreś z nich posiada np. nieregularny kształt lub nietypowe zabarwienie (inne niż zwykły, niepodrażniony pieprzyk), należy bezzwłocznie udać się do lekarza dermatologa.

 

*Artykuł gościnny

Autor: Maciek Sobczak – absolwent Uniwersytetu Medycznego w Łodzi

 

Bibliografia:

1. Siegel, RL, Miller, KD, Fuchs, HE, Jemal, A. Cancer statistics, 2022. CA Cancer J Clin. 2022

2. Ostrowski SM, Fisher DE. Biology of Melanoma. Hematol Oncol Clin North Am. 2021

3. Dzwierzynski WW. Melanoma Risk Factors and Prevention. Clin Plast Surg. 2021

Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą Altao.pl. Kup licencję