A stolic ci u nas dostatek... - Historia

Stolica w staropolszczyźnie oznaczała tyle, co krzesło królewskie, tron. Później stolica zaczęła znaczyć "miasto będące siedzibą monarchy", a w końcu "miasto będące siedzibą władz państwowych". Słowo stolica ma związek ze stołem i stolcem, który – zanim zaczął znaczyć to, co dziś znaczy – oznaczał po prostu mały stół, a następnie tron (czyli był synonimem stolicy w jej dawnym znaczeniu).

 

Pierwszą stolicą Polski był...

 

Giecz (gród stołeczny od 860 z przerwami do 1038 roku) wieś położona w województwie wielkopolskim, leżąca nad Moskawą. Jeden z najstarszych i najważniejszych ośrodków związanych z początkami państwa polskiego. Prawdopodobna siedziba rodowa pierwszych Piastów. Około IX wieku – twierdza na planie okręgu, rozbudowana na początku X wieku, stała się dwuczłonową fortecą z wydzieloną częścią książęcą i silnym garnizonem wojów. Prawdopodobnie był miejscem, skąd Piastowie kierowali podbojem grodów innych Polan. Giecz został w 1038 roku zajęty przez Brzetysława I. Szczegółowy opis tego zdarzenia znajduje się w czeskiej kronice Kosmasa. Wspomina on o braku jakiegokolwiek oporu ze strony załogi Giecza. Z tego powodu uznaje się, że przed tym rokiem Giecz utracił swoją funkcję stołeczną. Mieszkańcy grodu oraz okolicznych osad zostali uprowadzeni do Czech zaś sam gród został spalony.

 

Kolejnymi grodami pełniącymi tę funkcję były...

 

Poznań (940-1039) prawdopodobne miejsce chrztu Mieszka I w 966 roku. Od 968 r. siedziba biskupa Jordana. Funkcje stołeczne pełnił do 1039 r., gdy został splądrowany i zniszczony  przez księcia czeskiego Brzetysława I.

 

Gniezno (940-1039) stanowiło jeden z grodów stołecznych państwa Piastów, obok Poznania i Giecza (grodów stołecznych, czyli miejsc gdzie wzniesiono tzw. palatia książęce było kilka, lecz zgodnie z dokumentem "Dagome iudex" z ok. 991, jedyną formalną stolicą państwa polskiego było Gniezno). W 1000 roku odbył się w Gnieźnie zjazd, w którym uczestniczył Bolesław I Chrobry i Otton III; proklamowano wtedy utworzenie arcybiskupstwa i metropolii gnieźnieńskiej. Także wtedy świątynię wybudowaną przez Mieszka I wyniesiono do rangi katedry. W 1018 r. miasto przeżyło ciężką klęskę: pożar strawił podgrodzie wraz z kościołem katedralnym, który do 1025 przeistoczył się w piękną, romańską katedrę. W 1025 w Gnieźnie miała miejsce koronacja Bolesława Chrobrego na króla Polski. W 1038 do Gniezna wtargnął książę czeski Brzetysław I, pozostawiając po sobie spalone podgrodzia i zniszczoną, ograbioną katedrę oraz zburzony zamek książęcy. Na skutek tego Kazimierz Odnowiciel przeniósł stolicę do Krakowa.

 

Kraków (1040-1079) złupiona i spalona Wielkopolska oraz zniszczone siedziby biskupie w Poznaniu i Kruszwicy sprawiły, że Kazimierz Odnowiciel zdecydował przenieść stolicę do Krakowa. Miasto pozostaje grodem stołecznym do 11 kwietnia 1079 r., czyli do chwili ucieczki Bolesława II Śmiałego na Węgry.

 

Płock (1079-1138) po ucieczce Bolesława II Śmiałego, tron Polski obejmuje Władysław I Herman, a Płock zostaje stolicą Polski. Herman rządzi do 1102 roku. Po jego śmierci rządy obejmuje urodzony w Płocku 20 sierpnia 1079 roku – Bolesław III Krzywousty, który sprawuję władzę do roku 1138. Zgodnie z jego testamentem kraj zostaje podzielony na dzielnice. Płock zostaje stolicą dzielnicy mazowieckiej i siedzibą książąt mazowieckich. Obaj spoczywają w płockiej katedrze.

 

Kraków (1138-1290) siedziba księcia seniora w okresie rozbicia dzielnicowego.

 

Poznań (1290-1296) gród stołeczny w okresie panowania Przemysła II.

 

Kraków (1296-1611) gród ponownie staje się głównym miastem stołecznym. Od 1596 r. rozpoczął się proces przenoszenia dworu królewskiego z Krakowa do Warszawy, który zakończono w 1611 r.

 

Łowicz (1572-1573) po śmierci Zygmunta Augusta (okres bezkrólewia), miasto pełni funkcję drugiej stolicy Rzeczypospolitej, jako siedziba prymasa Polski, który w okresie bezkrólewia wybierany był królem tymczasowym (Interrexem).

 

Warszawa (1596-1795;1807-1944) stolica Polski stała się dzięki Zygmuntowi III Wazie. Pełniła tę funkcję do III rozbioru Polski, kiedy wcielona została do zaboru pruskiego. Później tę funkcję pełniła w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim (Kongresowym).

 

Lublin (1944-1945) stolica Polski przez 164 dni. Był siedzibą PKWN.

 

Łódź (1945) pełniła funkcję stolicy Polski ze względu na małe zniszczenia i centralne położenie.

 

Warszawa (od 1945 r.) formalnie stolicą jest na mocy Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej od 1952 r.

 

Z powyższego zestawienia wynika, że funkcję stolicy pełniło 9 polskich miejscowości:

1. Giecz (860-1038)

2. Poznań (940-1039 i 1290-1296)

3. Gniezno (940-1039)

4. Kraków (1040-1079; 1138-1290 i 1296-1611)

5. Płock (1079-1138)

6. Łowicz (1572-1573)

7. Warszawa (1596-1795;1807-1944 i od 1945)

8. Lublin (1944-1945)

9. Łódź (1945)

źródło: YouTube.com (Standardowa licencja)