Pan Jerzy nie był jednak jedynym szczęśliwcem na tegorocznej 26. gali wręczenia Literackiej Nagrody Nike. Uśmiechnięta była również Joanna Ostrowska. To właśnie jej przyznali wyróżnienie polscy czytelnicy za pierwszy w historii tak drobiazgowy, intrygujący, surowy, mocny reportaż pt. „Oni. Homoseksualiści w czasie II wojny światowej”.

 

Już sama okładka oraz poniższy opis powodują, że warto, a nawet trzeba sięgnąć po tę pozycję, wybraną w kategorii Nagroda czytelników w przededniu głównej uroczystości.

 

Okładka "Oni. Homoseksualiści w czasie II wojny światowej" (źródło: wydawnictwo.krytykapolityczna.pl)

 

„Oni” nie istnieją z naszej winy. Zamazani przez przedwojenne fantazmaty podsycane nazistowską propagandą i perwersyjne plotki wojenne i obozowe, zrównani zostali z bezimiennymi uwodzicielami, kryminalistami, aspołecznym elementem. Przeciwko tym wyobrażeniom trzeba się wreszcie zbuntować, a o „nich” nie da się już dłużej milczeć.

 

„Nie da się opowiadać historii queerowej tego kraju bez współczesności” – podkreślała w przemówieniu Ostrowska, dziękując osobom, które pomagały jej „wbrew instytucjom”. Odniosła się zatem do obecnej sytuacji w kraju związanej z nagonką na osoby LGBT+.

 

„To nagroda wszystkich aktywistów, aktywistek, badaczek, badaczy, archiwistów i archiwistek, bardzo odważnych ludzi. Dzięki nim napisałam tę książkę”.

 

Dobrze, że powstał taki reportaż. Lepiej późno niż wcale uzmysłowić wszystkim, że homoseksualiści byli w tamtych czasach, cierpieli w obozach koncentracyjnych i należy im się uznanie (również w instytucjach zajmujących się pamięcią zbiorową w tym kraju). Co istotne, Joanna Ostrowska nagrodę czytelników zadedykowała zmarłemu w młodym wieku, historykowi kultury – Pawłowi Soszyńskiemu.

 

To nie jest jej pierwsze spotkanie z kontrowersyjnym, przemilczanym tematem. W 2018 roku zaprezentowała książkę poświęconą seksualnej przemocy i seksualnej pracy przymusowej w trakcie II wojny światowej. Publikacja ta został wybrana Genderową Książką Roku. Niektórych może zaskoczyć, że urodzona w 1983 roku Ostrowska to nie tylko polska historyczka i specjalistka od judaistyki z tytułem doktora, ale także absolwentka Instytutu Sztuk Audiowizualnych Uniwersytetu Jagiellońskiego i dawna studentka kierunku produkcja filmowa i telewizyjna na PWSFTviT w Łodzi.

 

Epilog – inni finaliści

 

To jeszcze nie koniec. Czas na epilog. Należy bowiem wspomnieć, jakie jeszcze książki znalazły się w finale 26. edycji Nagrody Literackiej Nike. 5 września profesor Przemysław Czapliński wraz z członkami kapituły konkursowej ogłosił tytułu siedmiu takich książek, które miały szansę otrzymać Nike, a więc 100 tysięcy złotych oraz statuetkę (projekt Gustawy Zemły) ufundowaną przez Fundację Agory i „Gazetę Wyborczą”.

 

Z 20 nominowanych wyłoniono najlepszych z najlepszych za poprzedni rok: trzy powieści, biografię, esej, tom poetycki oraz reportaż historyczny.

 

„Rozpływaj się” Anny Cieplak to opowieść o dwóch braciach i ich babci, która podejmuje decyzję o wyjeździe do Niemiec, aby zapewnić wnukom lepsze życie. To książka o eurosierotach, rozliczeniu się z przeszłością oraz o powrocie do tego, co utracone.

 

„Pulverkopf” Edwarda Pasewicza to natomiast znakomita powieść dziejąca się na kilku różnych płaszczyznach czasowych, która „stawia pytanie o status prawdy”. Autor opisuje, co to znaczy być odmieńcem, przedstawiając fikcyjne, skomplikowane, splątane losy nastoletniego Patryka Werhunta i jego rodziny oraz niemieckiego kompozytora Norberta von Hannenheima.

 

„Golem” Macieja Płazy dzieje się w 1910 roku, a bohaterem jest tutaj rzeczywiście istota stworzona z gliny na podobieństwo człowieka. Pozbawiona duszy, milcząca, z innego porządku niż ziemski. Wywodząca się z żydowskiej tradycji i chasydzkich legend. Powieść ta to także próba realistycznego ukazania obyczajów chasydów. Dużo w niej gęstej atmosfery, pojęć w języku jidysz, brak rozdziałów i długi zdania. To niełatwa literatura, ale jakże oryginalna.

 

„Wygnaniec. 21 scen z życia Zygmunta Baumuna” to książka, którą również wybrano do finału. Napisał ją Artur Domosławski, starając się wiernie zapoznać czytelnika z życiem jednego z najważniejszych rodzimych filozofów. To biografia szczegółowa i jednocześnie monumentalna.

 

Esej pt. „Chamstwo” autorstwa Kacpra Pobłockiego wyróżniono za skupienie się autora na relacji chłop-pan, podążanie za źródłami historycznymi i czytanie ich na nowo. Pobłocki zadaje pytanie: „W jaki sposób przymuszano ludzi do roboty?”. Jaka jest odpowiedź? Czy eseista ją znajduje?

 

 

Tytułem końca – Nike to nagroda, którą nie można przyznać pośmiertnie. Nie można też jej podzielić na dwie osoby. Dlatego pisarze i poeci tak bardzo cieszyli się z jej zdobycia, szczególnie Wiesław Myśliwski oraz Olga Tokarczuk, którzy statuetkę otrzymali dwa razy (za książki „Widnokrąg” i „Traktat o łuskanu fasoli” oraz „Bieguni” i „Księgi Jakubowe”).

Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą Altao.pl. Kup licencję