Wspominamy Milosa Formana – wybitnego czeskiego reżysera, twórcę "Lotu nad kukułczym gniazdem" - Ludzie kina

Poza wymienionymi w nagłówku filmami nakręcił też m.in. musical „Hair”, „Skandalistę Larr’yego Flynta” i kostiumowy romans „Valmont”. Jego ostatnim obrazem były biograficzne „Duchy Goi” z 2006 roku (losy słynnego hiszpańskiego malarza)

 

Miloš Forman, a właściwie Jan Tomáš Forman zmarł po krótkiej chorobie. Jak powiedziała jego żona: „odszedł spokojnie”. Może i nie miał w dorobku zbyt wielu produkcji, ale co najmniej kilka z nich przeszło do historii kina, a dwa osiągnęły status arcydzieła – bez wątpienia do tej grupy należą po dziś dzień „Lot na kukułczym gniazdem” i „Amadeusz”.

 

Urodzony w 1932 roku Forman miał tragiczne dzieciństwo. Jego rodzice – matka Anna i przybrany ojciec Rudolf Forman, którzy zbudowali pierwszy czeski pensjonat, zginęli w obozach koncentracyjnych.

 

Niełatwo było mu dorastać bez nich. Wychowywany przez krewnych, dał się poznać jako utalentowany młodzieniec. Został absolwentem Akademii Sztuk Scenicznych w Pradze, a z czasem jednym z ważniejszych ojców filmowego nurtu „czechosłowackiej nowej fali”, charakteryzującego się ukazywaniem absurdów życia i mrocznej strony ludzkiej istoty. Jednym z pierwszych, nakręconych jeszcze w ojczyźnie, dzieł, które przyniosło mu rozgłos i uznanie, był bardzo realistyczny komediodramat pt. „Miłość blondynki” z 1965 roku, nominowany do Oscara i Złotych Globów w kategorii najlepszy film nieanglojęzyczny. Równie wiarygodny był jego wcześniejszy „Czarny Piotruś”, czyli opowieść o dojrzewaniu 16-letniego tytułowego chłopca i jego relacji z ojcem, a także komedia pt. „Pali się moja panno” (rzecz o pechowym Balu Strażaków) z roku 1967. Do wszystkich tych filmów Forman współtworzył również scenariusz.

 

Pod koniec lat 60. Milos Forman wyemigrował do USA. Zdarzyło się to tuż po inwazji wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację i stłumieniu „praskiej wiosny”. W Ameryce narodziły się jego najsłynniejsze dzieła. Do ojczyzny już nie powrócił.

 

Najpierw, a był to rok 1971, zaprezentował „Odlot” – muzyczny komediodramat o zbuntowanych dzieciach i ich rodzicach. Film otrzymał Nagrodę Jury na Festiwalu w Cannes i sześć nominacji do brytyjskiej BAFT-y. Jednak to nie ten, a kolejny obraz zdobył większy poklask. Mowa o „Locie nad kukułczym gniazdem” z doskonałą rolą Jacka Nicholsona. To ekranizacja znanej i ważnej powieści Kena Kesyea rozgrywającej się w oddziale dla psychicznie chorych ludzi. Film, podobnie jak książkowy pierwowzór, jest gorzkim, wyrazistym i alegorycznym portretem Ameryki jawiącej się jako… szpital psychiatryczny. Sześć Złotych Globów i pięć Oscarów w najważniejszych kategoriach (tylko jeszcze dwóm filmom w historii udał się taki wyczyn: „Ich nocom” i „Milczeniu owiec”) – najlepsza produkcja, reżyseria, scenariusz, aktor i aktorka pierwszoplanowa (dla Louise Fletcher wcielającej się w demoniczną siostrę Mildred), sprawiło, że szybko stał się pozycją kultową.

 

Uwielbianym był też kolejny film Formana, czyli „Hair” – broadwayowski musical o „dzieciach-kwiatach”, którzy buntują się i uciekają przed wojną w Wietnamie. W momencie swej premiery zebrał co prawda umiarkowane recenzje, ale i tak z czasem zyskał miano klasyka.

 

Owocne były też dla reżysera lata 80. Nie dość, że przewodniczył jury obradującemu w trakcie 37. Międzynarodowego Festiwalu Filmowego w Cannes, to jeszcze zrealizował dwa cieszące oko kostiumowe obrazy. Pierwszy, ten lepszy, to rzecz jasna „Amadeusz” z 1984 roku – adaptacja sztuki Petera Schaffera na podstawie biografii Wolfganga Amadeusza Mozarta, wybitnego XVIII-wiecznego kompozytora, która zdobyła aż 8 Oscarów! Poza reżyserią, scenariuszem, doceniono w także scenografię, kostiumy, dźwięk i charakteryzację. Zaiste niezwykły i piękny to film! Dla wielu widzów i krytyków jeden z tych, których tytuł trzeba pisać złotą czcionką. Z kolei „Valmont” z popisową rolą Colina Firtha to ekranizacja klasycznej powieści pt. „Niebezpieczne związki”. Ta amerykańsko-francusko-brytyjska koprodukcja otrzymała nominację do Oscara za najlepsze kostiumy, a także dwa Cezary (scenografia i kostiumy), lecz niestety nie osiągnęła takiego zainteresowania jak konkurencyjna ekranizacja w reżyserii Stephena Frearsa.

 

Nie można również nie wspomnieć raz jeszcze o nakręconym kilka lat później filmie opowiadającym o pewnym skandaliście – założycielu pornograficznego magazynu „Hustler”. Za „Skandalistę Larry’ego Flynta” Formanowi przyznano trzeci Złoty Glob w karierze. Co więcej, obraz otrzymał Złotego Niedźwiedzia na Festiwalu Filmowym w Berlinie, a za tyłową rolę nominowano do Oscara Woody’ego Harrelsona. Forman w świetnym stylu pokazał też biografię innego charyzmatycznego i kontrowersyjnego człowieka, a mianowicie komika Andy’ego Kaufman. W „Człowieku z księżyca” rolą swego życia zagrał Jim Carrey, tym samym udowadniając, jak zdolnym aktorem jest (za kreację Kaufmana słusznie uhonorowany Złotym Globem!).

 

Warto dodać, że 2009 roku Milos Smidmajer nakręcił film dokumentalny, poświęcony Formanowi pt. „Milos Forman: co cię nie zabije”.

 

Reżyser był trzykrotnie żonaty. Z drugą i trzecią żoną doczekał się bliźniaków.

 

W 1995 roku został odznaczony czeskim Medalem Za zasługi I stopnia.

 

źródło: YouTube.com (Standardowa licencja)